500 θεατρικές παραστάσεις συγκεντρωμένες σ' ένα blog!!!

και όχι μόνον.....

Από την Έλλη Λαμπέτη στον Τίτο Βανδή, από την Νέλλη Αγγελίδου στον Αλέξη Μινωτή, από την Αιμιλία Υψηλάντη στον Νότη Περιγιάλη, από την Μαρία Αλκαίου στον Γιώργο Μιχαλακόπουλο, από την Έλλη Φωτίου στον Στέφανο Ληναίο, από τον Μίμη Φωτόπουλο στον Παντελή Ζερβό, τι να πρωτοθυμηθείς...

Για καλά χειμωνιάτικα βράδια!!!  

http://theatrofili.blogspot.gr/

Όλυμπος: δεν είναι τυχαίο που τον κατοίκησαν θεοί....

Μπορείς να κλείσεις τον Όλυμπο μέσα σε ένα δεκάλεπτο; Φυσικά και όχι! Είναι πάρα πολλά αυτά που μας κρύβει ο γέρο- Όλυμπος και θέλει δεκαετίες για να μπορέσεις να τα ανακαλύψει κανείς.  Γιατί δεν είναι μόνο ο γίγαντας των ελληνικών βουνών! Είναι κάτι πολύ περισσότερο και βαθύτερο!  Είναι μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης και ζωής. Δύναμης ακατάλυτης και ενέργειας μυστικής. Όλοι όσοι έχετε ανέβει στο μυθικό βουνό σίγουρα το έχετε νιώσει στα βάθη της ψυχής σας! Βουνά υπάρχουν πολλά! Αλλά Όλυμπος μόνο ΕΝΑΣ!

https://www.youtube.com/watch?v=qYT7pvfz308


Ιωάννης Μπεϊνάς, Εκπαιδευτικος   Α.Π.Θ. τμήμα Θεολογίας

Ελληνικά γλυπτά και περιπέτειες αυτών:

Όταν σκέφτομαι την αρπαγή των Ελγινείων μαρμάρων ενοχλούμαι βαθύτατα.

Όταν αναλογίζομαι την συστηματική κλοπή των αρχαιολογικών μας θησαυρών εν γένει, θρηνώ τα μέγιστα.

Παρά ταύτα, κάποιες φορές συλλογίζομαι την διασπορά όλων αυτών, στα μείζονα του κόσμου μουσεία και, τελικά, την παγκόσμια πολιτιστική μας ακτινοβολία που επεστράφη και αξιοποιήθηκε κατάλληλα οίκαδε.

Σε εκείνο το σημείο, οι συναισθηματικές μου τοποθετήσεις χάνουν σε σαφήνεια.

Ο παρακάτω σύνδεσμος μπορεί να σας οδηγήσει σε μια σειρά από σχετικά videos πάνω στις αφαιρέσεις (κλοπές) τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

http://www.youtube.com/embed/544sPwrOzlQ?feature=player_embedded

Τα Ελληνικά ως διεθνής πρακτικά μέθοδος συνεννόησης (αρκεί να είναι ο ακροατής επαρκώς μορφωμένος....)

The article below was published in a British art magazine.  

The words in RED colour are exclusively ENGLIGH, the rest are Greek......

"The genesis of classical drama was not symptomatic. An euphoria of charismatic and talented protagonists showed fantastic scenes of historic episodes. The prologue, the theme and the epilogue, comprised the trilogy of drama while synthesis, analysis and synopsis characterized the phraseology of the text. The syntax and phraseology, used by scholars, academicians and philosophers in their rhetoric, had many grammatical idioms and idiosyncrasies. The protagonists periodically used pseudonyms. Anonymity was a syndrome that characterized the theatrical atmosphere. The panoramic fantasy, the mystique, the melody, the aesthetics, the use of cosmetic epithets are characteristics of drama. Even though the theatres were physically gigantic,there was no need for microphones because the architecture and the acoustics would echo isometrically and crystal-clear.
Many epistemologists of physics, aerodynamics, acoustics, electronics, electromagnetics, cannot analyze or explain the ideal and isometric acoustics of Hellenic theatres even today. There were many categories of drama: classical drama, melodrama, satiric, epic, comedy, etc.
The syndrome of xenophobia or dyslexia was overcome by the pathos of the actors who practiced methodically and emphatically. Acrobatics were also euphoric. There was a plethora of anecdotal themes, with which the acrobats would electrify the ecstatic audience with scenes from mythical and historical episodes. Some theatric episodes were characterized as scandalous and blasphemous.
Pornography, bigamy, homophilia, nymphomania, polyandry, polygamy and heterosexuality were dramatized in a pedagogical way so the mysticism about them would not cause phobia or anathema or taken as an anomaly but through logic, dialogue and analysis, skepticism and the pathetic or cryptic mystery behind them would be dispelled. It is historically and chronologicallyproven that theatre emphasized pedagogy, idealism and harmony. Paradoxically it also energized patriotism, a phenomenon that symbolized ethnically both character and phenomenal heroism."

Θεσσαλονίκη, μια αναδρομή με βλέμμα τρυφερό:

Εξαίρετη δουλειά κι αφάνταστες φωτογραφίες!!! 

http://www.youtube.com/watch?v=Sh0z3Esygzg&sns=em

Ανάγκη και Ελευθερία, ένα ενδιαφέρον άρθρο του Θεόδωρου Ζιάκα

Αναφερόμενοι, ορισμένοι από μας τους νεώτερους, στην κοσμοθεωρητική προσκόλληση των αρχαίων στην κοσμική Ανάγκη, υπογραμμίζουμε τον ανελεύθερο χαρακτήρα της αρχαιοελληνικής οντολογίας, προκειμένου να την διαστείλουμε από τη χριστιανική οντολογία, την θεμελιωμένη στην ελευθερία. Η προσέγγιση αυτή είναι σωστή, αλλά αν δεν συνοδεύεται από ορισμένες διευκρινίσεις, αδικεί κατάφορα την αρχαιοελληνική ελευθερία, χώρια που παρανοεί την αρχαιοελληνική οντολογία, ως προς τα κοινωνικά της τέλη.

Δεν υποψιαζόμαστε, όταν θέτουμε έτσι την οντολογική διαφορά κλασικού και χριστιανικού Ελληνισμού, ότι η Ανάγκη προσλαμβάνει οντολογική σημασία στους αρχαίους κυρίως για λόγους πολιτειακούς και όχι για λόγους «μεταφυσικούς» (ατομικούς-υπαρξιακούς). Αν περιοριστούμε στη διαπίστωση, ότι ο χριστιανισμός ελευθέρωσε υπαρκτικά τους Έλληνες από την υποταγή στην κοσμική Ανάγκη, απλώς δεν καταλαβαίνουμε για τι πράγμα μιλούμε.

 Όταν οι Έλληνες προσέφευγαν στη λατρεία της κοσμικής Ανάγκης, δεν το έκαναν γιατί η ορμή τους προς την ελευθερία ήταν δεσμευμένη σε μεταφυσικούς νάρθηκες, με αποτέλεσμα να προβάλουν έτσι την «αναπηρία» τους αυτή ως «δουλεία» στην κοσμική Ανάγκη. Απεναντίας, προσέφευγαν στην κοσμική Ανάγκη (την «ανάγκα» στην οποία «και θεοί πείθονται»), για να κατοχυρώσουν την ατομική ελευθερία τους και να την επεκτείνουν σε κοινωνική και πολιτική, δηλαδή καθολική: την ελευθερία του «μη άρχεσθαι υπό μηδενός», κατά τον Αριστοτέλη. -Την μόνη ελευθερία που τους «ανάπαυε». Πολλαπλώς παθόντες και μαθόντες, ήξεραν πολύ καλά ότι η πολιτική ελευθερία δεσμεύεται από την πολιτειακή αταξία και όχι από την κοσμική τάξη. Επομένως: αν ο χριστιανισμός κόμιζε κάποια απελευθέρωση στους Έλληνες, αυτή δεν πρέπει να εστιαστεί στη σχέση με την κοσμική Ανάγκη, αφού κάθε άλλο παρά ως υποδούλωση βίωναν οι Έλληνες την μίμηση της κοσμικής τάξης. 

Το θέμα ήταν πώς θα ισορροπήσει σταθερά μια κοινότητα ελευθέρων ατόμων, -ατόμων με εξ ορισμού αλληλοσυγκρουόμενες προσωπικές επιδιώξεις. Μια κοινότητα όπου «πάντες» είναι «ισόψηφοι» (Άτομα) και όχι «ομόφυλοι» (κολεκτιβιστικά «μέλη»). Οπότε προς «το εφ’ εαυτόν έκαστος σπεύδη» (από τα ατομικά του «καλά και συμφέροντα» οιστρηλατείται), κατά τον  Θουκυδίδη. Με άλλα λόγια: Το πρόβλημα ήταν η Δικαιοσύνη. Τα άστρα δεν πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο κι ο κόσμος τους είναι θαυμαστά σταθερός, επειδή υπακούουν στην Ανάγκη-Δικαιοσύνη. Επειδή οι αντίθετες κινήσεις τους εναρμονίζονται. Το ανάλογο πρέπει να κατορθωθεί και στον κόσμο της πόλεως. Άρα: μίμηση της κοσμικής Δικαιοσύνης - «υποταγή» στην κοσμική Ανάγκη. Αλλά: Αν ο νόμος είναι προϋπόθεση της ελευθερίας, ο σεβασμός του δεν είναι πλήρης και αποτελεσματικός, όταν είναι μόνο καταναγκαστικός. Εξ ου και η Αρετή, ως προϋπόθεση της Δικαιοσύνης. Η ψυχή-κόσμος πρέπει να παραδειγματιστεί από την ουράνια κοσμική τάξη και να εναρμονιστεί εσωτερικά, ώστε να καταστεί ενδογενώς δίκαιη. Η εξωτερική Δικαιοσύνη θεμελιώνεται στην εσωτερική Δικαιοσύνη. Να πού απευθύνεται και πού δρα (τελειο-ποιητικά) η μίμηση της κοσμικής τάξης: στην ανωριμότητα της ατομικής ψυχής. Δηλαδή στον πυρήνα του προβλήματος της Ελευθερίας.

Μόνο το διαλυμένο άτομο της ελληνικής παρακμής και ειδικά ο γραικύλος, θα αισθανθεί το αποτέλεσμα της εσωτερικής εναρμόνισης, την Αρετή, ως «δουλεία στην Ανάγκη», ως απαράδεκτη δέσμευση της «ελευθερίας» του. Αλλά το άτομο αυτό είναι ήδη δούλο της ιδιωτείας του, έρμαιο των παθών του και άμεσα υποψήφιο για υποζύγιο του ανατολικού δεσποτισμού. Αν δεν αλλάξει δεν μπορεί να αναγνωρίσει τον χριστιανισμό ως απάντηση στο πρόβλημά του. Δεν είναι δηλαδή «αυτό» που προσέλαβε τον χριστιανισμό. Επίσης: Η υπαρκτική ελευθερία (από τον θάνατο ή από το γεγονός της γεννήσεως) είναι «αγωνία» που θα ανακύψει στην ελληνιστική εποχή, ως σύμπτωμα της αποσύνθεσης της ελληνικής ατομικότητας. Επομένως ο χριστιανισμός, θεωρούμενος μόνο ως απάντηση στην υπαρξιακή αγωνία, δεν είναι επαρκής απάντηση, αφού προηγείται του υπαρξιακού προβλήματος το πολιτικό: η κατάρρευση της θεμελιώδους νοηματοδότησης της ελληνικής ατομικής ελευθερίας ως πολιτικής. Το υπαρξιακό «κενό» δείχνει το πολιτικό κενό, το οποίο αν δεν «πληρωνόταν», η χριστιανική απάντηση δεν μπορούσε να εισχωρήσει στην ελληνική ιστορία και δι’ αυτής στην παγκόσμια ιστορία. Δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε το πώς, αλλά αυτό είναι που έκανε η πρωτοχριστιανική Κοινότητα, και γι’ αυτό άλλωστε ονομάστηκε «Εκκλησία». Δεν ήταν απλώς ατομικό-υπαρξιακό το «κενό» που κάλυψε ο χριστιανισμός, ώστε να «ενδημοποιηθεί» στα Κοινά του οικουμενικού πλέον ελληνικού πολιτισμού και να στήσει εκεί «το θέατρο της ενεργείας του» –κατά τις καίριες διατυπώσεις του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου. Σήμερα, σε εποχή παγκοσμιοποίησης του ανθρωπολογικού μηδενισμού, όλα αυτά αντιστρατεύονται το political correct και οι ολιγόψυχοι κάμπτονται και ρευστοποιούνται. Αλλά αυτό δεν είναι λόγος να μην ομολογούμε μετά παρρησίας -μεταξύ μας τουλάχιστο- τους άλλοτε κοινούς μας τόπους.

Οι παρανοήσεις τροφοδοτούνται γνωσιολογικά από την νεωτερική συσκότιση του ανθρωπολογικού διακυβεύματος και την συνδυασμένη μ' αυτήν εσφαλμένη ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζουν οι τραγικοί την ισχύ της κοσμικής Ανάγκης. Η Τραγωδία (όπως και η σωκρατική φιλοσοφία) είναι το ανάχωμα που υψώνει το υγιές ελληνικό Άτομο, για να αποσοβήσει την κατολίσθησή του στον ηθικό και γνωσιολογικό σχετικισμό κι από εκεί στον γραικυλισμό και τον μηδενισμό. Το ανάχωμα στήνεται όταν η δύναμη του Μύθου έχει πάψει να τροφοδοτεί την κοινωνική συνοχή. Όταν η «απομυθοποίηση» έχει ήδη εξασθενίσει το «ιερό δέος» που συνέχει την πόλι. «Πώς μπορεί να σταθεί πόλις χωρίς τον ιερό φόβο;» (που φυλάει τα έρημα), θα αναρωτηθεί ο Αισχύλος. Είναι ολοφάνερη η σωφρονιστική σκοπιμότητα της Τραγωδίας. Γι' αυτό, άλλωστε, η αθηναϊκή κυβέρνηση καθιερώνει επιμίσθιο, ώστε όλοι οι πολίτες να προσέρχονται στις θεατρικές παραστάσεις. Γι’ αυτό και η δημοκρατία είναι «θεατροκρατία», κατά τον ιεροφάντη των «μεγάλων μυστηρίων» της ελληνικής φιλοσοφίας. Τη διαρκή απειλή της υποστροφής στο χάος (στο «μηδέν») υπενθυμίζει άλλωστε και η γιγαντομαχία στα αετώματα του Παρθενώνα, όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Κώστας Παπαϊωάννου. 

Ο χριστιανισμός δεν απελευθέρωσε το ελληνικό πνεύμα από την «υποταγή στην κοσμική Ανάγκη», καθώς δεν ετίθετο τέτοιο θέμα. Του πρότεινε, ως εναλλακτική λύση, κάτι άλλο: να βάλει τον τράχηλό του κάτω από τον ζυγό της Αγάπης. Μόνο αυτή η υποταγή μπορούσε να του εξασφαλίσει την σταθερότητα του ζητουμένου, που ήταν η ηθική και η πολιτειακή Δικαιοσύνη, η βάση της ατομικής ελευθερίας. «Αγαπήσωμεν αλλήλους ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν»! –«Ομολογία» δεν σήμαινε, τότε, αυτό που νομίζουμε εμείς σήμερα: την «δήλωση» που αποσπά ο ανακριτής-βασανιστής-ιεροεξεταστής κλπ, αλλά την μετοχή στον ιερό Κοινό Λόγο. 

πηγή: Aντίφωνο

Σύγχρονα πολιτικά (εν όψει των εορτών), Λέανδρος Βατάκας

Η σκέψη μας (τουλάχιστον ημών των Ελλήνων) τις Άγιες τούτες μέρες, πρέπει (οφείλει) να βασίζεται στην ιστορική μας μνήμη αλλά και στους συσχετισμούς που αυτή προσφέρει. Το Ευρωπαϊκό πρόβλημα (υπαρκτό έτσι κι αλλιώς) έχει σίγουρα ενδιαφέρον όμως δεν σχετίζεται καθόλου με το Ελληνικό (τουλάχιστον αυτή τη στιγμή). Θα επιχειρήσω σήμερα μια επιφανειακή (επιγραμματική) προσέγγιση – ανάλυση της πρόσφατης πολιτικής μας ιστορίας, μετά από την πτώση της χούντας:
1. Κωνσταντίνος Καραμανλής: “Παπαληγούρειος Σοσιαλμανία”. Κρατικοποιεί, την Εμπορική τράπεζα του Ανδρεάδη, την Ολυμπιακή Αεροπορία, τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά και τις αστικές συγκοινωνίες της Αθήνας. Αποτέλεσμα: η πτώση των ξένων επενδύσεων που από 10% ετησίως (και για πολλά χρόνια) πέφτουν στο 0,8% και έκτοτε δεν ανακάμπτουν.
2. Ανδρέας Παπανδρέου (πρώτη περίοδος): Με έμβλημα το “Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη”, εμπνέει (με τις ευλογίες της Βασούλας Παπανδρέου) πολλαπλές και συνεχείς καταλήψεις εργοστασίων. Με αυτή τη μεθόδευση δημιουργούνται οι βάσεις για τις πρώτες ΔΕΚΟ (να βολέψουμε τα παιδιά μας) και, σε μεγάλο ποσοστό, οι νοικοκύρηδες βγαίνουν από την παραγωγική διαδικασία καθώς πάμπολλα εργοστάσια κλείνουν ή περνούν στην αυτοοδιαχείρηση. Τα εισοδήματα πέφτουν όμως ο λαός καλά περνά μια και υπάρχει σε ανάπτυξη το 1ο πακέτο Ντελόρ και συζητούμε για το 2ο.
3. Ανδρέας Παπανδρέου (δεύτερη περίοδος): Θεσμοθετεί να "Νέα Τζάκια" και ξεκινά το πάρτι των επιδοτήσεων όπου κάθε luben “επενδυτής” και αρπακτικό στοιχείο, σε συνεργασία με αργυρώνητους επίορκους κρατικούς λειτουργούς, χρησιμοποιεί την επιχειρηματικότητα ως μέσον, όχι δημιουργίας και ανάπτυξης ή θέσεων εργασίας αλλά ενός εύκολου πλουτισμού καθώς θεσμοθετείται η σχέση εναγκαλισμού και συνοδοιπορίας ανάμεσα σε κρατική μηχανή (στελέχη, υπουργοί, βουλευτές) και τους νέας κοπής κρατικοδίαιτους “επιχειρηματίες” αλλά και τους ώριμους πλέον συνδικαλιστές (είπαμε να πάρει ένα δωράκι όχι και 450 εκατομμύρια…) που αντιλαμβάνονται και ασκούν την απόλυτη ισχύ τους. Ο ύποπτος ρόλος της 17 Νοέμβρη, έχει καταστεί από ετών εμφανής, με τις δολοφονίες των εκδοτών (Αθανασιάδη, Μομφεράτου, Μπακογιάννη). Επιχειρείται, και σε κάποιο ποσοστό επιτυγχάνεται, η άλωση του τύπου. Πρόσωπα της ποιότητας Πώποτα, Κωσκοτά, Λούβαρη αποτελούν μοχλούς αυτής της άσκησης. Την εποχή εκείνη διασπαθίζονται χρήματα που θα μπορούσαν, με κατάλληλη διαχείριση, να αλλάξουν τη μορφή της Ελλάδος.
4. Εποχή Μητσοτάκη: “Σε 10 χρόνια ποιος θα θυμάται”, δήλωνε, όταν οι υπερήφανοι (της εποχής) Έλληνες, διέρρηγαν τα ιμάτιά τους μήπως και η πρόταση της Ευρωπαϊκής προεδρίας (Novomacedonia – αν θυμάμαι καλά – πακέτο Pineiro) εφαρμοσθεί. Υπήρξε θύμα του εαυτού του και της ελπίδας πως, μη αλλάζοντας τον εκλογικό νόμο (του άθλιου Κουτσόγιωργα όπου απέδειξε απολύτως την ιδιοτέλεια του Παπανδρεϊκού εσμού), θα μπορούσε, με εκλογικεύσεις και πειθώ να ασκήσει διοίκηση. Μνημονεύω έναν από τους πρώτους νόμους του (περί ιδιωτικοποίησεως ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΛΤΑ που αποπέμφθηκε ανυπόγραφος από τον υπουργό Έβερτ) και την τότε διαπάλη μεταξύ “κρατιστών” και “νεοφιλελευθέρων” στην κυβέρνησή του. Αυτή η διαπάλη καλά κρατεί μέχρι τις μέρες μας, αφορά όλα τα κόμματα και είναι σοβαρά υπεύθυνη για τα χάλια που έχει σήμερα η χώρα.
5. Εποχή Σημίτη: “Παίξε τζόγο - μπορείς”. Η οικονομική πραγματικότητα οδηγεί σε μίνι κραχ δυό φορές σε διάστημα 2-3 ετών. Η χρηματιστηριακή φούσκα και στη συνέχεια η κατάρρευσή της, παρασύρει, ένα μεγάλο αριθμό αφρόνων "επενδυτών", στην οικονομική καταστροφή. Τα ΟΜΠ (Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα) βρίσκονται σε εξέλιξη. Η παρακλητική είσοδός μας στο Ευρώ επιτυγχάνεται με τρόπους απολύτως αδιαφανείς και ύποπτους. Η απόφαση τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα αποτελεί την ταφόπλακα κάθε ευκαιρίας που θα μπορούσαμε να είχαμε. Εκεί το slogan γίνεται: “Το ένδοξό μας παρελθόν” και συναντά ενθουσιώδη ώτα... Το κόστος τους ήταν περίπου 60 δις Ευρώ
6. Εποχή Κώστα Καραμανλή: παρά τη γνώση των προβλημάτων στην οικονομία αλλά και των υφιστάμενων διαπλοκών (κληροδοτημάτων, σε μεγάλο ποσοστό, της προηγούμενης διοίκησης), αδύναμος ο ίδιος ως προσωπικότητα αφήνεται στο "πράττειν ουδέν". Με τις ρήσεις “Επανίδρυση του κράτους” και “Σεμνά και Ταπεινά” και διαπράττοντας σοβαρά προσωπικά λάθη τόσο στην επιλογή προσώπων όσο και άσκησης πολιτικής, καθίσταται τελικά ανεπιθύμητος στον Αμερικανικό παράγοντα. Συνάμα, η κάθετη άρνηση της τότε αντιπολίτευσης να συνδράμει, έστω και κατ΄ ελάχιστο, στην επίλυση κάποιων οικονομικών προβλημάτων, οδηγεί, την ολισθαίνουσα οικονομική μας πορεία, στο να καταστεί μη αναστρέψιμη. Πρακτικά το σκάει από το παράθυρο βλέποντας πως ο “Μουτζούρης” θα μείνει στο χέρι του.
7. Εποχή Γιώργου Παπανδρέου. “Λεφτά υπάρχουν”. Τίτλοι τέλους για την Ελληνική οικονομία (κράτησε το “Μουτζούρη”). Μια σειρά άστοχων χειρισμών στο διεθνή χώρο, μια απόλυτη ανικανότητα ανάπτυξης κοινής και αποδεκτής (εντός και εκτός Ελλάδος) οικονομικής πολιτικής, ετερόκλητοι επιτελείς, πολυτέλεια και λαϊκισμός, παροχές οικονομικές προς τον λαό (χρήματα σε ποδοσφαιρικές ομάδες που μπορούσαν να πιέσουν), εκχώρηση αδιαφανών αρμοδιοτήτων σε ανεπαρκείς και απολύτως άγνωστους υπουργούς, οδηγούν πρακτικά τη χώρα στη χρεοκοπία αλλά και τον εαυτό του σε παράδοση εξουσίας και φυγή. Ενδιαφέρον παράδειγμα της φιλοσοφίας του ανδρός η εκχώρηση στην COSCO του λιμένος Πειραιά την ίδια στιγμή που στελέχη του ενθάρρυναν συνδικαλιστές σε καταλήψεις του λιμένος Θεσσαλονίκης, στο όνομα της κρατικής του υπόστασης (έλεος!!!).
8. Περίοδος μεσοβασιλείας: Εντάσσω σήμερα (Δεκέμβριος του 2013), σε αυτή την περίοδο, και τη σημερινή κυβέρνηση. Μένει να καταγραφεί το αποτέλεσμα. Πρακτικά όλες οι κυβερνήσεις, μετά την κυβέρνηση ΓΑΠ, είναι δέσμιες υποχρεώσεων που ξεκινούν από το παρελθόν, από την αδυναμία του κράτους για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, από τις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις ενός ανώριμου, πρακτικά, λαού, από την αδυναμία ανατροπής του εδραιωμένου κρατισμού, από τα σύμπλοκα συμφέροντα που περιλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν του πολιτικού προσωπικού, από την παντελή απουσία παραγωγικού μηχανισμού, από τις μάχες οπισθοφυλακής που πραγματοποιούν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες κ.ά.
Η (απενοχοποιημένη) οργή του λαού, κρυσταλλούμενη στον λαϊκισμό μιας ετερόκλητης αξιωματικής αντιπολίτευσης που έχει για προμετωπίδα “Θα τα ξανακάνουμε όπως ήταν”, φέρνει στο νου άλλες εποχές και δεν προοιωνίζεται θετικές εξελίξεις. Μέλλει να βιώσουμε το τί αποτέλεσμα θα υπάρξει για τον χειμαζόμενο (εξ αιτίας δικών του πρακτικά ευθυνών) λαό μας.
Είναι βέβαιο πως η Ελλάδα ατύχησε. Ατύχησε γιατί οι κθ’ ύλην πρακτικά υπεύθυνοι καλούνται να καθαρίσουν την “κόπρο του Αυγείου” που δημιούργησαν. Από την πλευρά πάλι της αξιωματικής αντιπολίτευσης δεν υφίσταται πρόταση (ίσως σκόπιμα) παρά μόνον φαντασιακά θεσπισμένες
απόψεις που μόνο ως ευκτικές θα μπορούσαν να υπάρξουν. Υπάρχει πάντα ενδεχόμενο, ο λαός να κάνει (είναι αρκούντως απελπισμένος), την αντίστοιχη με το παρελθόν, λανθασμένη επιλογή. Τότε που επέλεξε, τη στιγμή που μόλις έμπαινε ισότιμος στην Ευρώπη, να κυβερνηθεί από ένα ΠΑΣΟΚ που είχε ως slogan: “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο” και “Έξω απ’ την ΕΟΚ, έξω απ’ το ΝΑΤΟ”. Ένα ΠΑΣΟΚ που τα δευτεροκλασάτα τότε στελέχη του, στη άσκηση της διοίκησης έλεγαν (το θυμάμαι προσωπικά) “Βγάλτε να γίνουν δουλειές, έτσι κι αλλιώς θα βγούμε απ’ την ΕΟΚ και θα τα φάμε απ΄ τους κουτόφραγκους”. Βέβαια τότε δέσποζε, η χαρισματική προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου...
Ίδωμεν... Μπορεί, αυτή τη φορά, οι μάγοι να φέρουν δώρα… Ποιος ξέρει… Νέο έτος ανατέλλει…

 Πάνος  Α.  Λιγομενίδης, ακαδημαϊκός. - Διάλεξη στην Ακαδημία Αθηνών -

 Η Επιστήμη της Πληροφορίας και η ενότητα της γνώσης

1.  Καθημερινότητα και γνώση

Στα εκατό χρόνια που μόλις πέρασαν στην ιστορία αναπτύχθηκαν παράξενες και θεμελιωδώς συναρπαστικές ιδέες για τον χώρο και τον χρόνο, για την ύλη και την αντίληψη της πραγματικότητας του κόσμου μας. Στις μέρες μας, οι επαναστατικές ιδέες της αναγεννησιακής αυτής περιόδου φτάνουν και στο ευρύτερο κοινό, όμως μαζί με την ανάπτυξη μιας αβέβαιης, βίαιης, και πολύπλοκης κοινωνίας.

Οι περισσότεροι από εμάς καταναλώνουμε την ζωή μας χωρίς να καταλαβαίνουμε σχεδόν τίποτε για την κοσμική μηχανή που παράγει το φως, την βαρύτητα, την ζωή και την νόηση, χωρίς να απορήσουμε για τον κόσμο που μας περιβάλλει, ή για την παρουσία του ανθρώπου πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Συνήθως περιορίζουμε τα ενδιαφέροντα μας στην ρουτίνα της καθημερινότητας και πασχίζουμε να δώσουμε νόημα ζωής και να αντιμετωπίσουμε τις ανασφάλειες που προκαλεί η άγνοια, με διάφορες επιδιώξεις απόκτησης κοινωνικού γοήτρου.

Ο άνθρωπος, – ο οποίος στο θέμα του μεγέθους του, των διαστάσεων του χώρου που κατέχει, απέχει περίπου το ίδιο από τα μικροσκοπικά στοιχειώδη συστατικά της ύλης και από τα τεράστια άστρα του αχανούς διαστήματος – , επιθυμεί να είναι κάτι περισσότερο από ζωντανή αστρική σκόνη, και θέλει να διευρύνει τους ορίζοντες των αναζητήσεων του ώστε να περιλάβουν και το πολύ μικρό, και το πολύ μεγάλο, και το πολύ γρήγορο. Είναι έντονη η τάση του ανθρώπου για υπερβατικές αναζητήσεις, όπως είναι και η επιθυμία του να αποκτήσει η «παρουσία» μας στην ζωή κάποιο οικουμενικό νόημα. Από την πλευρά της θρησκευτικότητας, αναμιγνύουμε τις κατευναστικές απόψεις κάποιων θρησκευτικών ή μυστικιστικών δογμάτων με τις περιορισμένες απαντήσεις που προσφέρουν οι αναζητήσεις της επιστήμης και της φιλοσοφίας.

Από την αρχή, η επιστήμη διευρύνει όλες τις αισθήσεις μας. Διευρύνει την όραση μας πέραν της φωτεινής ενέργειας, και την ακοή μας πολύ πέραν των ακουστικών συχνοτήτων των μορίων της ύλης, που περιορίζονται από 20 έως περίπου 20.000 παλμούς στο δευτερόλεπτο.Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς, «γιατί ήρθαμε στον κόσμο μας με τόσα φυσιολογικά μειονεκτήματα;» Και από την άλλη μεριά, τι μπορούμε να πούμε για τις περιπτώσεις του Μότσαρτ, του Ντα Βίντσι, του Αϊνστάϊν, και πολλών άλλων τέτοιων φαινομένων; Πώς οδηγηθήκαμε στις επιστημονικές και πολιτιστικές επαναστάσεις της αρχαίας Ελλάδας και του 20ου αιώνα; Πώς θα μπορούσε να εξηγηθεί η έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου για «αφαίρεση», διαλογισμό, και δημιουργικό πλεονέκτημα; Μήπως η καταπληκτική, σχεδόν παράλογη, αποτελεσματικότητα των μαθηματικών στην κωδικοποίηση της φύσης, και τα απίστευτα επιτεύγματα των επιστημόνων και των φιλοσόφων, υποδηλώνουν απέραντες δυνατότητες για τον νου μας; Με συναρπάζει το γεγονός ότι ζούμε σε μια εποχή που μπορούμε να ανακαλύψουμε πως δεν υπάρχουν όρια στην επιστημονική γνώση[2], ίσως και στην κατανόηση.

Οι απαντήσεις της επιστήμης για το πώς λειτουργεί η φύση περιορίζονται στην πάντοτε  αμφισβητούμενη «αντικειμενική αλήθεια». Στις μέρες μας, ένας αυξανόμενος αριθμός σκεπτόμενων ανθρώπων ασχολούνται με τέτοια ερωτήματα αναζητώντας απαντήσεις από την επιστήμη, και συνήθως μένουν έκπληκτοι από τις ανακαλύψεις.

 2.   Η επιστήμη της πληροφορίας: Η γοητεία του Ιωνικού διαφωτισμού

Ενίοτε, οι επιστήμονες αρέσκονται στο να αναφέρονται σε εμπειρίες και σε συναισθήματα των δημιουργών σε στιγμές ανακάλυψης, ή σε εμπνεύσεις που τους οδήγησαν στην επιλογή της ειδικότητας ή του επαγγέλματος τους. Μια τέτοια επιλογή αντιμετώπισα στις τελευταίες τάξεις της Βαρβακείου Προτύπου Σχολής με μια πεζή σκέψη: αν σπουδάσω κλασσικές σπουδές πρέπει να μάθω πολλά۰ αν σπουδάσω θετικές επιστήμες δεν χρειάζεται να μάθω πολλά, παρά μόνο πώς να σκέπτομαι και πώς να διαλογίζομαι. (Είχα και μια έφεση στα μαθηματικά).

Στα χρόνια που ακολούθησαν πρωτοεκπαιδεύτηκα στην Φυσική. Έβλεπα στους συλλογισμούς μου την Φυσική, και γενικότερα την Επιστήμη, σαν μια θαυμάσια μελέτη του «πώς δουλεύει ο κόσμος γύρω μας». Αργότερα, πολύ αργότερα, άρχισα να διερωτώμαι για το «γιατί είναι ο κόσμος έτσι που είναι;», και για το «αν θα μπορούσε να είναι και διαφορετικός».

Αργότερα, θα έλεγα κατά τις πρόσφατες δεκαετίες, ανακάλυψα την «εξέλιξη», και άρχισα να βλέπω τον κόσμο με άλλο μάτι. Τότε, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, βίωσα την γοητεία του Ιωνικού Διαφωτισμού, και ανάπτυξα μια βαθιά πίστη για την ενότητα της γνώσης, την ενότητα των επιστημών[3].

Τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου μπορεί να γίνονται αντιληπτά ως διαφορετικές και ξεχωριστές «μορφές». Το να ανακαλύπτεις την ενότητα της γνώσης για την δομή και την συμπεριφορά των μορφών, είναι ένα υπέροχο συναίσθημα. Θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει αυτή την «Ιωνική γοητεία της ενότητας των πραγμάτων και της γνώσης», σε τρεις φράσεις:

1.            Τα πάντα είναι μορφές.

2.            Το γίγνεσθαι είναι η διαδικασία της προσωρινής υπαρξιακής διαδρομής της κάθε μορφής, είναι η διαδικασία: «Μορφογένεση–Φθορά–Απουσία»

3.            Η «παρουσία» μιας μορφής (που αφορά τις διαδικασίες της Μορφογένεσης και της Φθοράς) δημιουργεί μια μοναδική «υπογραφή» του γίγνεσθαι των φαινομένων του κόσμου μας, η οποία, μετά την φθορά και την εκμηδένιση της μορφής, προκαλεί επιδράσεις και παρενέργειες «απουσίας» στο κατάλοιπο του εξελισσόμενου «ενεργού περιβάλλοντος»[4].

 Με τα χρόνια, η πίστη στην ενότητα της γνώσης πλησιάζει τα όρια μιας θρησκείας۰ μιας θρησκείας της αναζήτησης με βάση τον ενστερνισμό πως μέσα από την αντιληπτή έννομη τάξη του κόσμου μας, την έννομη τάξη της «παρουσίας» που μας προκαλεί να την εξηγήσουμε με λίγους μόνο φυσικούς νόμους, ανακαλύπτει κανείς να υπάρχει ένα αλλόκοτο, αλλά αισθητικά θεσπέσιο, «μείγμα τάξης και αταξίας» που μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο μέσα από την ενότητα της γνώσης, την ενότητα των επιστημών.

Η συνειδητοποίηση της ουσιαστικής συσχέτισης στην μελέτη και την έρευνα όλων των επιστημών, κλασσικών και φυσικών, την οποία προσφέρει η σύγχρονη επιστήμη της πληροφορίας, βρίσκει έκφραση στην πίστη της ενότητας της γνώσης την οποία ενέπνευσε ο Ιωνικός Διαφωτισμός. Αυτή η ουσιαστική συσχέτιση έχει ιδιαίτερη σημασία για την αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων της σύγχρονης ανθρώπινης κοινωνίας.

Η θρησκεία του Ιωνικού Διαφωτισμού εκφράζει σήμερα την ροπή του σύγχρονου δυτικο-ευρωπαϊκού επιστημονικού στοχασμού. 

 Επιπροσθέτως, στις μέρες μας, τα νέα οράματα που παρέχει η επιστήμη για τη Φύση, για την δομή και την λειτουργία του κόσμου μας, προσφέρουν την ευκαιρία μιας σημαντικής συνεισφοράς στην ανάπτυξη της πνευματικότητας, ακόμη και στην ανάπτυξη της θρησκευτικότητας, σχετικά με την αντίληψη για τη φύση της πραγματικότητας και για τον οικουμενικό ρόλο του ανθρώπου στην εξελικτική πορεία της Φύσης. Σε τελευταία ανάλυση, για πρώτη, ίσως και για τελευταία φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η μεγάλη πρόκληση είναι να βρούμε τον καλύτερο τρόπο «συνύπαρξης» πάνω στο μικρό πλανήτη μας με τους περιορισμένους πόρους.

Για το θέμα αυτό και για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον φυσικό κόσμο στις ημέρες μας ζούμε μια αλλαγή νοοτροπίας. Μια αλλαγή από την ιδέα του άψυχου, μηχανιστικού και άσκοπου φυσικού κόσμου (που είναι κληροδότημα της «κλασικής  περιόδου» που ακολούθησε τον διαφωτισμό του 17ου και 18ου αιώνα), στην ιδέα ενός οργανικού και ζωντανού φυσικού κόσμου. Μέσα από την ίδια την επιστήμη ζούμε μια αλλαγή στην αντίληψή μας για τη Φύση, η οποία προβάλλει έναν Θεό ενός απρόβλεπτα πιθανοκρατικού “ζώντος” κόσμου, που είναι πολύ διαφορετικός από το Θεό ενός μηχανικού κόσμου.

3.   Η δυνατότητα διάκρισης : Αναγνώριση και Ταυτότητα

Κάθε μορφή, δηλαδή κάθε εξελισσόμενο φυσικό φαινόμενο, είναι ένα πολύπλοκο «εγκλειδωμένο»[5] αναπτυξιακό σύνολο. Μεταφορικά, θα λέγαμε ότι είναι μια εγκλειδωμένη, μοναδική και ανεπανάληπτη, «κοινωνία στοιχείων». Η κάθε μορφή πλουτίζεται με την ιδιότητα της «ταυτότητας», δηλαδή με την δυνατότητα  «διάκρισης» η οποία υπογραμμίζει την αναγνώριση και την επικοινωνία, και καθιστά δυνατή την «γνώση». Αφού τίποτε, καμία μορφή, δεν έχει αναλλοίωτη ύπαρξη, ο προσδιορισμός της «ταυτότητας» με προσεγγιστική οριοθέτηση σε χώρο και χρόνο καθορίζεται από κάποια περιγραφή που περιλαμβάνει, περιστασιακά, έναν περιορισμένο αριθμό χαρακτηριστικών ιδιοτήτων, οι οποίες κατά προσέγγιση παραμένουν αναλλοίωτες για περιορισμένη χρονική περίοδο στην διάρκεια της υπαρξιακής διαδρομής της μορφής. Έτσι, ο προσδιορισμός της «ταυτότητας» μιας μορφής καθορίζεται μόνο κατά περίπτωση, όχι εξαντλητικά και όχι με ακρίβεια, αλλά αναγκαστικά με αφαίρεση από ένα μέρος και για περιορισμένη χρονική περίοδο, συγκεκριμένων και αναγνωρίσιμων ιδιοτήτων (από τον περιστασιακό «δέκτη»). Μόνο μέσα σε αυτό το προσεγγιστικά οριοθετημένο πλαίσιο αυτονομίας και αναγνώρισης μπορεί να τίθεται και να εξετάζεται το ερώτημα τής σχέσης ανάμεσα στο «μέρος» και το «όλον», και μπορεί να έχει νόημα η έννοια της «ύπαρξης».

 4.   «Συλλογικότητα»: Εγκλειδωμένη ολιστική συμπεριφορά.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, αναπτύχθηκε η σημαντική ιδέα της «ολότητας» του ημιαυτόνομου «αντικειμένου» ή «οργανισμού», και του Σύμπαντος. Ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων, τους οποίους απασχολεί το οντολογικό θέμα της «πραγματικότητας», ισχυρίζονται ότι η αδιαίρετη ολότητα είναι αυτό που είναι «πραγματικό», και ότι ο διαχωρισμός και η ανεξαρτησία των αναγνωρίσιμων οντοτήτων του κόσμου μας αποτελεί μια ιδέα, η οποία δημιουργείται από ψευδαισθητική αντιμετώπιση και αντίληψη του φυσικού κόσμου. Ακόμη και ο εμπειρικός διαχωρισμός μεταξύ του συνειδητού παρατηρητή και του αντικειμένου της παρατήρησης καταργείται σε μια συγκλίνουσα, ολοκληρωμένη και δια-διεισδυτική (interpenetrating) πραγματικότητα μιας «ρέουσας αδιαίρετης ολότητας» του φυσικού κόσμου. Αυτό που υπάρχει είναι το αδιαίρετο «ρέον όλον»[6], στο οποίο το εργαλείο της παρατήρησης δεν διαχωρίζεται από το παρατηρούμενο αντικείμενο.

Αναδεικνύεται όλο και περισσότερο ότι επιβάλλεται μια βασική αλλαγή στην νοοτροπία και την προσέγγιση της μελέτης του φυσικού κόσμου. Καθίσταται πρόδηλο το ότι η ανάλυση του κόσμου σε σχετικά αυτόνομα μέρη, τα οποία υπάρχουν ξέχωρα, με μόνο εξωτερικές αλληλεπιδράσεις, δεν επαρκεί. Με την ολιστική άποψη, η έμφαση δίδεται στην ύπαρξη της αδιαίρετης ολότητας του κόσμου μας. Η παγκόσμια «συνδετικότητα», δηλαδή η ύπαρξη «συσχέτισης των πάντων», (μαζί με την άλλη θεμελιώδη έννοια της «κίνησης», δηλαδή της εξελικτικής δημιουργίας μορφών μέσα στον αρχέγονο χείμαρρο της συνεχούς αλλαγής), εξετάζονται για την πρωταρχική σημασίας τους. Η συνεχής εξελικτική επικοινωνία των μορφών του κόσμου μας και η επίμονη συλλογική επεξεργασία της πληροφορίας αποτελούν την «μηχανή» της εξελικτικής διαδικασίας του κόσμου μας.

Η ποιοτική και μορφογενετική διεργασία της συνεχούς δημιουργίας προσεγγιστικά οριοθετημένων μορφών και ιεραρχικών επιπέδων αυξανόμενης πολυπλοκότητας και επικοινωνιακής δικτύωσης, πραγματοποιείται πάνω σε ένα υπόβαθρο ολιστικής συνδετικότητας. Το θέμα αυτό θα διερευνηθεί από την νέα «επιστήμη της συμπεριφοράς των ομαδοποιημένων συνόλων».

 5.   Επιστήμη της πολύ-εγκλειδωμένης πληθυσμιακής συμπεριφοράς

Η αδιάκοπη πληθυσμιακή πληροφοριακή επεξεργασία και επικοινωνία των προσεγγιστικά οριοθετημένων μορφών του κόσμου μας αποτελεί την μηχανή της εξελικτικής πορεία του γίγνεσθαι. Τίποτε δεν μπορεί να είναι «κάτι που να υπάρχει», αν δεν κινείται και δεν σχετίζεται με κάτι άλλο.

Για την περιγραφή και την κατανόηση της πληθυσμιακής συμπεριφοράς κοινωνιών με προηγμένη πολυπλοκότητα και επικοινωνιακή δικτύωση, για την ανάπτυξη μιας «επιστήμης συμπεριφοράς ομαδοποιημένων συνόλων» στην φύση και στην ανθρώπινη κοινωνία, υπάρχει ακόμη σήμερα σημαντικό έλλειμμα εννοιολογικού πλαισίου και μαθηματικής υποστήριξης. Στον αιώνα που μόλις πέρασε, η σαρωτική εξέλιξη της επιστήμης της πληροφορίας και η κατακλυσμική ανάπτυξη της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών διευκόλυνε αφάνταστα την συλλογή και την διαχείριση τεράστιων διαστάσεων ροής πληθυσμιακών δεδομένων, την εκτέλεση προσομοιώσεων, και την επεξεργασία πολύπλοκων και διαδικτυακών μοντέλων. Αυτές οι δυνατότητες δημιούργησαν μια νέα εποχή  για την επιστημονική έρευνα και την τεχνολογία, και νέες προκλήσεις.

Η έρευνα, και η ακριβής και πλήρης περιγραφή και κατανόηση των «προσεγγιστικά οριοθετημένων κοινωνιών», είναι σήμερα μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την επιστήμη, την φιλοσοφία, και την θεολογία. Αφορά αμέτρητες τεχνολογικές εφαρμογές στους διάφορους κλάδους της ανθρώπινης επιχειρηματικότητας. Εξαιρετικά σημαντικό μέρος της σύγχρονης Επιστήμης της Πληροφορίας είναι η μεθοδολογία και οι τεχνολογίες της διαδραστικής προσομοίωσης της συμπεριφοράς ομαδοποιημένων συνόλων. Η διαδραστική προσομοίωση πληθυσμιακών «κοινωνιών» θα δικαιολογήσει την απεριόριστη πολυπλοκότητα και πολυποικιλότητα του φυσικού κόσμου μας, και θα διευκολύνει: 1) την κατανόηση του χαρακτήρα της οργάνωσης των πραγμάτων στα αναπτυσσόμενα επίπεδα της εξελικτικής πολυπλοκότητας, 2) την κατανόηση της προαγωγής της «λειτουργικότητας» του κόσμου μας κατά θεμελιώδη τρόπο[7], 3) την κατανόηση της «κίνησης» που υπογραμμίζει την ύπαρξη, 4) την κατανόηση των αινιγματικών σχέσεων μεταξύ «σωματιδίου και κύματος», «ύλης και πεδίων δυνάμεων», «τοπικότητας και μη-τοπικότητας», και 5) την κατανόηση της αινιγματικής σχέσης συνεργασίας ανάμεσα στον μικρόκοσμο και τον φυσικό κόσμο της εμπειρίας[8]. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αντιμετώπιση της συμπεριφοράς αναπάντεχων γεγονότων, όπως είναι πολιτικές, οικονομικές, ή κοινωνικές κρίσεις, οι οποίες αλλάζουν τις παραμέτρους συσχετίσεως και συμπεριφοράς.

6.   Πολυπλοκότητα

Απλά συστήματα, όπως ένα εκκρεμές ή η βολή ενός βλήματος, υπάγονται σε λίγους τέλεια ντετερμινιστικούς νόμους και συμπεριφέρονται με απλούς, προβλέψιμους, και εύκολα κατανοητούς τρόπους. Πολύπλοκα συστήματα, συνήθως μη-γραμμικά συσχετισμένα πληθυσμιακά συγκροτήματα όπως εθνικές οικονομίες, ατμοσφαιρικές θύελλες, οικολογικές κοινωνίες και ροές ρευστών, ιδιαιτέρως όταν υπόκεινται σε τυχαίες εξωτερικές επιδράσεις, επιδεικνύουν ασταθή και απρόβλεπτη συμπεριφορά η οποία συνεπάγεται πολύπλοκες και συχνά αδιευκρίνιστες αιτίες.

Η μελέτη των πολύ-εγκλειδωμένων κοινωνιών του ανθρώπου είναι μέρος της γενικότερης επιστήμης της πολυπλοκότητας και της επιστήμης των εγκλειδωμένων και εξελισσόμενων πληθυσμιακών συνόλων. Η μελέτη της ομαδοποίησης  χημικών ατόμων και μορίων, ή των βιολογικών κυττάρων και οργανισμών, ή ακόμη και κοινωνικών, πολιτικών, κλπ ομαδοποιήσεων των ανθρώπινων κοινωνιών, αποκαλύπτει γενικούς νόμου και μαθηματικούς σχηματισμούς που υπογραμμίζουν βάσιμες και συγκεκριμένες αρχές της αναπτυσσόμενης «επιστήμης των εγκλειδωμένων κοινωνιών». Η επιστήμη των εγκλειδωμένων κοινωνιών θα εστιάσει σε έναν μεγάλο αριθμό σημαντικών προβλημάτων, κοινωνικών, οικονομικών, κλπ, του κόσμου μας. Θα επιχειρήσει την επίλυση άλυτων μέχρι σήμερα δομικών και λειτουργικών προβλημάτων εκτεταμένων επικοινωνιακών δικτύων, όπως είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς οικοσυστημάτων ή του παγκόσμιου ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ των πέντε δισεκατομμυρίων ιστοσελίδων.

Σήμερα, οι επιστήμονες της πληροφορίας, οι μαθηματικοί και οι φυσικοί, έχουν ανακαλύψει ότι απλά συστήματα μπορούν να προκαλέσουν πολύπλοκες συμπεριφορές, και ότι πολύπλοκα συστήματα συχνά προκαλούν απλές συμπεριφορές. Πολύ πιο σημαντικό, έχει αποκαλυφθεί ότι οι νόμοι της πολυπλοκότητας είναι παγκόσμιοι, και συνήθως είναι αδιάφοροι για τις περιστασιακές λεπτομέρειες και για το είδος των συστατικών ενός πολύπλοκου συστήματος. Τώρα, στις μέρες μας, για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστημονικής έρευνας, η αλματώδης ανάπτυξη των μέσων ηλεκτρονικής επεξεργασίας και επικοινωνίας πληροφοριών και δεδομένων παρατήρησης, έδωσε την ευκαιρία παρακολούθησης και εκμετάλλευσης των πολύπλοκων και δυσνόητων αλληλεξαρτήσεων της πολύ-εγκλειδωμένης και κατακερματισμένης κοινωνίας μας.

Και, για να μπούμε στο εξελικτικό νόημα της εποχής μας, να προσθέσω δυο λόγια για την «πολυπλοκότητα», που είναι το θέμα το οποίο, περισσότερο από κάθε άλλο ερευνά η επιστήμη της πληροφορίας στις μέρες μας. Αφού οι επιστήμονες ανακάλυψαν την αστάθεια και την μη-προβλεψιμότητα στην εξελικτική διαδικασία της φύσης και της κοινωνίας μας, ανακαλύπτουν τώρα, με την θεωρία των ασταθών πολύ-εγκλειδωμένων πληθυσμιακών συστημάτων, τους μηχανισμούς προσαρμογής και τον θαυμαστό ιεραρχικό συγχρονισμό, ο οποίος ωθούμενος προς κάποιαν κατεύθυνση (εμείς λέμε προς την κατεύθυνση προαγωγής της λειτουργικότητας), μπορεί και δημιουργεί εκπληκτική πολυπλοκότητα και πολύ-ποικιλότητα, και εμάς τους συνειδητούς ανθρώπους.

 7.   Δίκτυα

Είναι γεγονός πως στην καθημερινή ζωή και στις κοινωνικές σχέσεις μας όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια των «δικτύων». Ζούμε σε έναν κόσμο δικτύων συγκοινωνιών, ηλεκτρικών και τηλεφωνικών καλωδίων, συνδέσεων τροφοδοσίας νερού, και πολλά άλλων ειδών δικτύων, όπως κοινωνικών και επαγγελματικών, ή της δικτύωσης μέσω του ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ. Αυτό που ξεχωρίζει στα δίκτυα είναι η πανταχού παρουσία τους και η αίσθηση εξοικείωσης όλων μας με αυτά. Ειδικότερα, δίκτυα χαρακτηρίζουν τις αλληλοσυνδέσεις των νευρώνων του εγκεφάλου μας τα οποία δημιουργούν την διανόηση, και τις πολύπλοκες συνδέσεις των γονιδίων και των πρωτεϊνών μέσα στα κύτταρα του βιολογικού οργανισμού. Εντούτοις, εκείνο που δεν αντιλαμβανόμαστε είναι πως τα διαφορετικά δίκτυα που συναντάμε στην ζωή, την κοινωνία και την τεχνολογία, μπορούν να περιγραφούν με κανόνες και μαθηματικούς νόμους. Είναι πολύ σημαντικό, το ότι η δομή και η λειτουργία αυτών των εξαιρετικά πολύπλοκων κοινωνικών, οικονομικών, βιολογικών, και τεχνολογικών δικτύων μπορούν να περιγραφούν στο ευρύτερο κοινό, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα από τα επιστημονικά και τα τεχνολογικά θέματα[9].

Το θέλγητρο των δικτύων είναι ότι με αρμονία και χωρίς ραφές συνεργάζονται στο φυσικό, το φυσιολογικό, και στο κοινωνικό περιβάλλον τους με αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητα. Συνήθως θεωρούνται ως «τυχαία». Είναι όμως; Είναι δυνατό η αρμονία της κοινωνικής και φυσιολογικής ζωής, να εξαρτάται από «το ρίξιμο ενός ζαριού;» Προφανώς όχι. Θα πρέπει να υπάρχει μια βαθιά τάξη – και υπάρχει – στον τρόπο σύνδεσης και λειτουργίας των πολύπλοκων δικτύων. Οι επιστήμονες, με την βοήθεια της θεωρίας των «γραφών», της στατιστικής φυσικής, και των μαθηματικών, έχουν εξερευνήσει και ανακαλύψει κανόνες και μαθηματικούς τύπους που περιγράφουν, με πλούσια περιγραφική απλότητα, την δομή και την λειτουργία των δικτύων[10].

 8.   Η εφαρμογή της ενότητας της γνώσης

Στην επιστημονική έρευνα μαθαίνουμε να κάνουμε το καλλίτερο που μπορούμε με σαφήνεια, με συνέπεια, με πειστική τεκμηρίωση, χωρίς περιορισμούς από βαθιά ριζωμένες συνήθειες, αλλά και με τόλμη για το ενδεχόμενο ρίσκο. Φαίνεται πως είμαστε ακόμη στην αρχή του επίφοβου, και ίσως χιμαιρικού οράματος για την «απόλυτη αλήθεια» που θα βασίζεται στην επιστημονική κατανόηση. Το όραμα αυτό συζητήθηκε επί μακρόν και από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, και πήρε την σύγχρονη μορφή του από τους διανοητές του Διαφωτισμού του 18ου και του 20ου αιώνα. Στους αιώνες που πέρασαν στην ιστορία, κατά την διαμόρφωση του, το όραμα της επιστημονικής αλήθειας υπέφερε συχνά από μύθους και από ψευδείς κοσμολογίες, και πολύ πρόσφατα το κύρος της επιστημονικής αναζήτησης εξασθένισε κάπως μπροστά στην σαγήνη του «μυστικιστικού ρομαντισμού», και την εκ φύσεως ανάγκη του ανθρώπου για τον μύθο και το δόγμα.

 Τα μεγάλα προβλήματα της ανθρώπινης κοινωνίας που κυριαρχούν στα ΜΜΕ (οικονομία, φτώχεια, πείνα, ενέργεια, νερό) είναι συμπτώματα της έλλειψης επιστημονικής κατανόησης της πολυπλοκότητας και των δικτύων, η οποία θα μάς επιτρέψει την ανάπτυξη μεθόδων και εργαλείων για την λήψη πεφωτισμένων επιλογών και εύστοχων αποφάσεων. Ζούμε σε υπερβολικά πολύπλοκο και δικτυωμένο περιβάλλον. Οι αποφάσεις που παίρνονται με απληροφόρητες συσκέψεις και ψηφίσματα απληροφόρητης πλειοψηφίας, χωρίς εκτενή και προσεκτική κατανόηση των συνεπειών των ενεργειών μας, συχνά οδηγούν σε παράλυση ή σε λάθη.

Η παγκοσμιότητα των δομικών και λειτουργικών ιδιοτήτων των πολύπλοκων συστημάτων, όταν τις προσαρμόζουμε μεταφορικά ανάμεσα στις διάφορες επιστημονικές ειδικότητες, χρησιμοποιώντας τις μεθοδολογίες και τα εργαλεία προσομοίωσης που διαθέτουν η επιστήμη της πληροφορίας και η φυσική, προσφέρουν «δυνάμει ανακαλύψεις» και προάγουν την ενότητα της επιστημονικής γνώσης.

 9.   Επιστήμη, και Κοινωνία

Όταν η εφαρμογή των τεχνολογιών προξενούν κοινωνικά, ηθικά και νομικά προβλήματα, η ανάπτυξή τους μπορεί να έχει απρόβλεπτες αρνητικές επιπτώσεις για την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους. Προβλήματα οικονομίας, ενέργειας, βιοποικιλότητας και περιβάλλοντος τα οποία κυριαρχούν στις ανθρώπινες κοινωνίες στις ημέρες μας είναι μόνο τα συμπτώματα βαθύτερων αιτίων. Το φάσμα της επιλογής ανάμεσα στον σοφό άνθρωπο (homo sapiens) και στον υπερόπτη άνθρωπο (homo proteus) ορθώνεται απειλητικά. Είναι προφανές ότι η ανθρωπότητα σήμερα στερείται το πλαίσιο των μεθόδων και τα μέσα, που θα μας επιτρέψουν την λήψη σωστών αποφάσεων και την επίλυση τέτοιων πολύπλοκων προβλημάτων. Συχνά, η πολυπλοκότητα των προβλημάτων οδηγεί σε παράλυση προτρέποντας σε αδράνεια ή σε λανθασμένες δράσεις με απρόβλεπτα αρνητικά αποτελέσματα. Χρειαζόμαστε πρωτίστως να κατανοήσουμε την «πολυπλοκότητα» και την «πολυεγκλείδωση» των ανθρώπινων κοινωνιών, και να αυξήσουμε την ικανότητα μας να προβλέπουμε τις συνέπειες και τις διάφορες επιβαρύνσεις. Οι απλές και συχνά απλοϊκές μέθοδοι της παραδοσιακής αναγωγικής προσέγγισης προφανώς δεν επαρκούν για την επίλυση πολλών από τα πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα των ημερών μας. Χρειαζόμαστε νέες νοοτροπίες, νέες ιδέες, νέα οράματα, και νέα εργαλεία.

Η επιστήμη έχει όχι μόνο την υποχρέωση αλλά και την ευθύνη της ανακάλυψης των μηχανισμών που ρυθμίζουν τον πολύ-εγκλειδωμένο, πολύπλοκο και πολύ-δικτυωμένο κόσμο μας. Σήμερα στερούμεθα τις μεθόδους και τα εργαλεία που θα μας επιτρέψουν να επεξεργαστούμε την πλημμύρα των ηλεκτρονικών πληροφοριακών αποτυπωμάτων που αφθονούν γύρω μας. Είναι καθήκον μας να εκμεταλλευθούμε τις ευκαιρίες που μάς παρουσιάζει το όραμα της ενότητας της γνώσης, σε συνδυασμό με την παγκοσμιότητα των μεθόδων και των εργαλείων της επιστήμης της πληροφορίας[11]. Για πολλούς από εμάς, το όραμα του Ιωνικού δόγματος, που είναι η ενότητα της γνώσης, φωτίζει τον δρόμο μιας τέτοιας αναζήτησης.

 10.   Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης

Είναι γεγονός πως ελάχιστοι από εμάς διαθέτουν χρόνο από την καθημερινότητα για να διαβάσουν ή να διαλογιστούν το «γιατί είναι η φύση έτσι που είναι;», ή ακόμη και «πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά;». Καθένας από εμάς αντιμετωπίζει ένα μυστήριο. Ερχόμαστε στην ζωή σ’ αυτόν τον μικρό πλανήτη ενός παράξενου σύμπαντος, μεγαλώνουμε, εργαζόμαστε, αγαπάμε και διασκεδάζουμε, και αντιμετωπίζουμε τον θάνατο. Βιώνουμε ο καθένας την δική του διαδρομή σε μια συνεχή αίσθηση επιλογών και ορίων, και ενίοτε διαλογιζόμαστε δύσκολα ερωτήματα όπως: «Πώς και γιατί όλα αυτά;»

Η επιστήμη, η οποία είναι μία ολοκληρωτικά ανθρώπινη εφεύρεση, προσφέρει την πιο ευφάνταστη «μεταφυσική» της εποχής μας. Η κινητήριος δύναμη της επιστήμης, πέραν από την πρακτική σημασία της στην χαρτογράφηση και πρόβλεψη του κόσμου μας, είναι η επιθυμία για την απόκτηση της γνώσης, η οποία θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε τον κόσμο μας, να διαλογιστούμε την ανθρώπινη κατάσταση, να αναζητήσουμε τα ίχνη της «πραγματικότητας», να οραματιστούμε την «ύπαρξη», και ίσως να μας επιτρέψει να συλλάβουμε την συνεκτική παραδοξότητα του σύμπαντος μας.

Με την γνώση που απορρέει από την επιστημονική διερεύνηση  των θεμελιωδών ερωτημάτων που αφορούν στην πραγματικότητα του κόσμου μας και την ύπαρξη, η θρησκευτική Πίστη, η Ελπίδα, και η Αγάπη για την αναζήτηση, μπαίνουν στα κύτταρα του βιολογικού μας οργανισμού.  Με την έννοια αυτή, η αναζήτηση της επιστημονικής γνώσης για την «πραγματικότητα», γίνεται μία ελευθερωμένη και διευρυμένη θρησκεία. Αυτή, άλλωστε, είναι η βαθύτερη έννοια της Ιωνικής γοητείας, του Ιωνικού Διαφωτισμού[12], που καθιστά την επιστημονική έρευνα, έναντι της Θεόπνευστης Αποκάλυψης, ως το φωτισμένο μονοπάτι προς την λύτρωση από τον φόβο που προκαλεί η άγνοια.

Η επιστήμη θεωρεί ότι εχέφρονες απαντήσεις σε τέτοια θεμελιώδη ερωτήματα είναι της αρμοδιότητας της. Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας απαρτίζουν αυτό που ονομάζουμε «αντικειμενική» αλήθεια»[13]. Όμως, η επιστημονική γνώση δεν είναι δυνατό (ακόμη;) να αντικαταστήσει την θρησκευτική ιερότητα, να ακουμπήσει την εμπειρία του καθενός από εμάς στην θέα κάποιου έργου τέχνης, ή την υποκειμενική αίσθηση μιας τραγωδίας. Η ικανότητα της αίσθησης, της αισθητικής απόλαυσης, της επιθυμίας, της φιλοδοξίας, του διαλογισμού, και του θαυμασμού, όλα αυτά αφορούν την μυστηριώδη ικανότητα της συνειδητότητας. Σήμερα, η επιστήμη επιχειρεί να φτιάξει μια γέφυρα που θα συνδέσει την αντικειμενικότητα του κόσμου της επιστημονικής αλήθειας με την υποκειμενική αμεσότητα της διαίσθησης και του κόσμου των τεχνών και των γραμμάτων.

 11.   Υπάρχουν όρια στην επιστημονική γνώση;

Η γενική αίσθηση για τα όρια της επιστημονικής γνώσης προέκυψε από την αδυναμία της επιστήμης να δώσει απαντήσεις στα θεμελιώδη «έσχατα» ερωτήματα. Η επιστήμη μπορεί να απαντά «σε κάθε επιστητό».  Δεν έχει όρια σε αυτό που μπορεί να κάνει. Δεν θα είχε νόημα να ρωτούσαμε αν ένα αυτοκίνητο «μπορεί να πετάξει», αφού δεν φτιάχτηκε για τον σκοπό αυτόν.  Για ερωτήματα όπως «από πού προήλθαμε, και αν έχει σκοπό η ζωή», θα πρέπει να απευθυνθούμε στην μεταφυσική, στην διαίσθηση και στον μυστικισμό, στην  ποίηση και στην λογοτεχνία, στην μουσική και στην τέχνη, στις όποιες «απαντήσεις» δεν απαιτούν επιβεβαίωση του «σωστού» ή του «λανθασμένου», ούτε μπορούν να στηρίζονται σε δεδομένα της εμπειρίας ή του πειραματισμού.  Τέτοιες απαντήσεις δεν μπορούν να μας απαλλάξουν από την αγωνία της μη-κατανόησης.  Μπορούν, όμως, να μας δώσουν αισθητική ικανοποίηση και ψυχική γαλήνη.

Η ανάπτυξη της «επιστημονικής γνώσης», της πιο πετυχημένης «επιχείρησης» του ανθρώπου από όσες ασχολήθηκε ποτέ, έδωσε σποραδικά στα τελευταία χρόνια την εντύπωση  πως εξάντλησε τα όρια της. Το 1979, κατά την διάρκεια της επίσημης διάλεξης για την εγκατάσταση του ως Lucasian Professor στο Πανεπιστήμιο Cambridge, ο Stephen Hawking έθεσε το ερώτημα αυτό για την ανάπτυξη της γνώσης στην θεωρητική φυσική. Μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να είναι πιο κοντά το τέλος της γνώσης στην θεωρητική φυσική, από ό τι τότε.

Εν τούτοις, και αν μέχρι τώρα είχε ανακαλυφθεί μια «Θεωρία των Πάντων»[14] (a Theory of Everything), τότε θα ήταν μόνο σαν να είχαμε μάθει τους κανόνες ενός διαλογικού παιγνίου σαν το σκάκι, δηλαδή θα είχαμε επιτύχει  μόνο το πρώτο βήμα στην συναρπαστική διαδικασία να γίνουμε εξαιρετικοί παίχτες (grandmasters) του παιγνίου. Η σημασία της διορατικότητας (της οξυδέρκειας) πάντοτε ελλοχεύει «πίσω από την άγουρη γνώση»[15].

 Τα όρια της γνώσης ξεμακραίνουν στο θολό μέλλον, και η τέχνη θωπεύει την αγωνία μας. Η επιστήμη, όπως και η μεταφυσική της τέχνης, μπορούν και μας επιτρέπουν να πετάξουμε πολύ ψηλά, μέχρι ο Ήλιος να λιώσει τα κέρινα φτερά μας.

Ο Stephen Hawking, σχολιάζοντας την χειμαρρώδη και δραματική ανάπτυξη της Επιστήμης της Πληροφορίας και της Τεχνολογίας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στην δεκαετία του 1970 και του 1980, διαβεβαίωσε πως η ανάπτυξη της γνώσης και η εξέλιξη θα είναι αδιανόητη χωρίς την βοήθεια της Επιστήμης της Πληροφορίας και της Τεχνολογίας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.

 12.   Παιδεία

Επειδή «όλα ανάγονται στην Παιδεία», έτσι και όλες οι διαλέξεις πρέπει να κλείνουν με έστω δύο λόγια για την Παιδεία μας.

Η κατανόηση κι η υποταγή των δυνάμεων της φύσης στον ζυγό της συμβολικής και της μαθηματικής περιγραφής, υπήρξαν πηγή εξουσίας του ανθρώπου πάνω στην φύση. Το γεγονός αυτό άφησε έκθαμβο τον άνθρωπο και τον έκανε ανταγωνιστικό, αλλά και ανόητο και υπερόπτη. Πολλές φορές χρησιμοποίησε την εξουσία της επιστήμης και της τεχνολογίας απερίσκεπτα. Τα αγαθά της φύσης καταναλώνονται με γρήγορο ρυθμό και το φυσικό περιβάλλον ρυπαίνεται. Χρειάζεται κατεπειγόντως να ενηλικιωθούμε και να πάρουμε το γίγνεσθαι της φύσης και του εαυτού μας στα χέρια μας.

Οι συγγραφείς μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας έχουν αναφερθεί συχνά στην αποβίβαση παράξενων «εξωγήινων» όντων πάνω στην Γη. Τότε, όλοι οι άνθρωποι ξεχνάνε τις φιλονικίες και τους εγωισμούς των, και ενώνονται για να αποτρέψουν την απειλή. Ε, λοιπόν, οι «εξωγήινοι» έχουν αποβιβαστεί στην Γη από καιρό και βρίσκονται ανάμεσα μας. Είναι οι βλαπτικές μηχανές που κατασκευάστηκαν. Είμαστε εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι. Οι επιδιώξεις κυριαρχίας και κατάκτησης μπορεί, στην καλλίτερη περίπτωση, να έφεραν κάποιες βελτιώσεις, αλλά με μεγάλο τίμημα συλλογικών καταστροφών και θυσιών των πολλών. Όπως το είπαμε πιο πάνω: «όλα ανάγονται στην Παιδεία».

 Η Παιδεία του 21ου αιώνα θα χαρακτηρίζεται όλο και πιο πολύ από τις μεθοδολογίες και τα εργαλεία διαχείρισης της πληροφορίας. Πρώτιστα θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία της πληροφορικής για να ξεριζώσουμε τον αναλφαβητισμό και την αμάθεια. Όπως οι επιστήμονες του 20ου αιώνα πέτυχαν μεγάλες αποκαλύψεις για το  πώς λειτουργεί η φύση, στον 21ο αιώνα θα πρέπει να περιμένουμε μεγάλες προόδους στην διαχείριση της πληροφορίας σχετικά με την επίλυση θεμελιωδών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, και την προαγωγή της γνώσης για τους πολλούς. Θα κατανοήσουμε την δομή και την λειτουργία των συστημάτων πολυπλοκότητας και των δικτύων που συνδέουν και συσχετίζουν τα πάντα, αρκεί να διατηρήσουμε τις δύο απαραίτητες ποιότητες της έρευνας, την περιέργεια και τον ενθουσιασμό για το παράδοξο και το καινούριο.

________________________________________

[1] Βλ: Ο συλλογικός άνθρωπος, διάλεξη στην Ακαδημία Αθηνών, 9/4/2013. (Επίσης, κεφ Β16 της σειράς το γίγνεσθαι)

[2] P. Medawar, The Limits of Science, 1984 (Ελληνική έκδοση: Τα Όρια της Επιστήμης, Τροχαλία 1992)

[3] E.O.Wilson, Consilience, Alfred A. Knopf, Inc, 1999

[4] Το θέμα της σημασίας των επιδράσεων της «απουσίας» εξετάζεται στον προσεχή ΣΤ τόμο της σειράς το γίγνεσθαι

[5] Βλ: Ο συλλογικός άνθρωπος, διάλεξη στην Ακαδημία Αθηνών, 9/4/2013. (Επίσης, κεφ Β16 της σειράς το γίγνεσθαι)

[6] Βλ. κεφ Β21 του τόμου Β, της σειράς το γίγνεσθαι

[7] Π.Α. Λιγομενίδης, σειρά βιβλίων το γίγνεσθαι, Δίαυλος 2013, τόμος Β, κεφ Β15

[8] Π.Α. Λιγομενίδης, σειρά βιβλίων το γίγνεσθαι, Δίαυλος 2013, τόμος Β, κεφ Β19

[9] Π.Α. Λιγομενίδης, 5-τομη σειρά βιβλίων το γίγνεσθαι, Δίαυλος 2012

[10] Θα άξιζε τον κόπο να αφιερώσουμε μια ειδική διάλεξη στο θέμα των «δίκτυα και δικτύωση»

[11] Π.Α. Λιγομενίδης, σειρά βιβλίων το γίγνεσθαι, Δίαυλος 2013

[12] Ο Ιωνικός Διαφωτισμός – οι διαλογισμοί και οι ανακαλύψεις του Πυθαγόρα, του Θαλή, και άλλων, που έζησαν στην Ιωνία  – ήταν η απαρχή του Δυτικοευρωπαϊκού επιστημονικού στοχασμού, που κυριάρχησε έκτοτε και διέλυσε τον μυθικό μυστικισμό της Ανατολής

[13] Η αλήθεια των πολλών που παρατηρούν, ερμηνεύουν, επικοινωνούν και συμφωνούν, D. FØLlesdall, Mind and Language, Clarendon, 1973 / και αυτό θα ήταν ένα καλό θέμα μελλοντικής συνάντησης

[14] Βλ. σειρά βιβλίων το γίγνεσθαι, τόμος Α, κεφ Α09

[15] Η διορατικότητα του Einstein για το «μούδιασμα των αισθήσεων» κατά την πτώση σε πεδίο βαρύτητας τον οδήγησε άμεσα στην Γενική Θεωρία της Σχετικότητας

________________________________

Το ξέκλεψα από ανάρτηση του Παντελή Σαββίδη. Τον ευχαριστώ. Τέτοια κείμενα κρατούν τις “πύλες ανοιχτές”.

Δημήτρης Λιαντίνης. Φωτισμένος Δάσκαλος, τραγικός αυτόχειρας, αυτοσυνεπής - συνεπώς μόνος ες αεί - , φωτίζει με τη σκέψη του το ζόφο της πατρίδας μας.

ΔΕΝ είναι παράδειγμα να το δείχνουμε στα παιδιά μας ο «χρυσός αιώνας» του Περικλή του Δ. Λιαντίνη
_____________________________________
"Το τέταρτο σημείο της άγνοιας και της πλάνης στη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών είναι η λάθος εικόνα που έστησαν μέσα μας οι δάσκαλοι ότι η ψηλότερη τάχα κορυφή της κλασικής Ελλάδας είναι ο Περικλής και ο «χρυσός αιώνας» του.
Η εκδοχή αυτή στην αξιολόγηση γενικά της ιστορίας της αρχαίας Ελλάδας έχει γίνει κύρια θέση. Και βέβαια ανταποκρίνεται σε μία μορφή της αλήθειας.
Δεν είναι όμως η ουσιαστική της μορφή, που πηγάζει από τη μονιμότητα και χύνεται στη διάρκεια των πραγμάτων και των δράσεων. Δεν είναι δηλαδή η αλήθεια, που προορίζεται να δείχνει το «εσαεί» όπως θα ‘λεγε ο Θουκυδίδης.

Η θέση ότι ο αιώνας του Περικλή, 460-430 π.Χ. είναι η κορυφή της κλασικής Ελλάδας εκφράζει την προφάνεια και την επιπολή. Και η αλήθεια της δεν ημπορεί παρά να είναι η προφανής και η επιπόλαιη.
Γιατί η αλήθεια που φαίνεται δεν είναι κατά κανόνα και η αλήθεια που είναι. Κι εδώ μιλάμε για την πρώτη. Μιλάμε για την αλήθεια που την υπαγορεύουν τα θεατά και τα δρώμενα. Η αίσθηση του κατευθείαν και η αντίληψη του άμεσου.

Θα μπορούσε κανείς στη γλώσσα της φυσικής να το ειπεί ως εξής: η εκδοχή ότι η εποχή του Περικλή συμπίπτει με την ύπατη στιγμή της ελληνικής ώρας είναι η στατική θέση του τρισδιάστατου, όπου το χώρο τον ορίζουν τα σημεία. Δεν είναι η δυναμική θέση του τετραδιάστατου, όπου το χώρο τον ορίζουν τα γεγονότα.
Αυτό σημαίνει πως η αλήθεια για το χρυσό αιώνα του Περικλή έρχεται από τη νευτώνεια παράσταση της φυσικής, που δεν ακυρώνεται βέβαια ποτές, αλλά κάπου όμως ξεπερνιέται. Σε αντίθεση με τη σχετικιστική παράσταση της φυσικής, που μέσα στην περατότητά της είναι άπειρη.

Ακόμη πιο απλά, που θα ειπεί πιο σίγουρα: η θέση ότι η εποχή του Περικλή είναι ο κόρυμβος της κλασικής Ελλάδας αφήνει έξω την παράμετρο του χρόνου, που είναι η ανάποδη όψη του χώρου. Η θέση αυτή, δηλαδή, δεν αντικρύζει το ιστορικό προτσές μέσα στην ενιαία διάσταση του χωροχρόνου, αλλά ξεχωρίζει το χώρο από το χρόνο.
Η νευτώνεια θέση βλέπει τον Περικλή στατικά. Τον θεωρεί, για παράδειγμα, την ώρα που χτίζει την Ακρόπολη, και εκεί τον απομονώνει. Δεν τον βλέπει δυναμικά. Δεν τον βλέπει σε συνάρτηση, για παράδειγμα, με ό,τι προηγήθηκε και με ό,τι ακολούθησε. Γιατί τότε θά ’βλεπε έναν Περικλή που κληρονόμησε από τους προγόνους τη δόξα και τη λάμψη των Μηδικών, και κληροδότησε στους απογόνους το όνειδος και τη συφορά του πελοποννησιακού πολέμου.

Σε πρώτη λοιπόν φάση και σε πρώτη οπτική αποδέχεται κανείς την κατανόηση ότι στην εποχή του Περικλή η ιστορία της Ελλάδας άγγιξε το θριαμβικό της άκρο.
Γιατί εκείνη την ώρα τις πράξεις των ελλήνων τις μαστιγώνει το οργιαστικό ρίγος της δύναμης και της δημιουργίας. Και τα έργα τους τα λούζει η ωκεάνεια αίσθηση της κυριαρχίας και της κατάφασης. Μία γενετήσια σύμπληξη άπειρης μάζας και άπειρης ενέργειας λύνει ολόκληρο το παρελθόν, αλλά δεν ημπορεί να δέσει το μέλλον του ανθρώπου.
Και πράγματι, στην εποχή του Περικλή έχουμε χτίστες και τεχνίτες πολλούς. Και θα δώσουν κρότους και ήχους που δεν ξανακούστηκαν.

Στο στοχασμό έχουμε τον πρώιμο Σωκράτη. Ενώ βαδίζει, μπροστά του βυθίζουνται αγαλινά προς το λυκόφως οι τελευταίοι μεγάλοι προσωκρατικοί. Ο Ηράκλειτος, ο Παρμενίδης, ο Εμπεδοκλής, ο Λεύκιππος, ο Αναξαγόρας, ο Πίνδαρος.

Στην τραγωδία έχουμε το μέγα μεσημέρι του Σοφοκλή. Ο τραγικός των Οιδιπόδων κατευοδώνει τον πρεσβύτη Αισχύλο, την ώρα που καλωσορίζει το θαλασσοπλήγα Ευριπίδη.

Στην ιατρική έχουμε την τιμημένη ανάρρηση του Ιπποκράτη, που έζεψε τη θεραπευτική με τη φιλοσοφία στο έκκεντρο σημείο της σωματικής και της πνευματικής δίαιτας. Τι σημαίνει φιλοσοφική ιατρική το καταλαβαίνουμε για καλά σήμερα, καθώς βλέπουμε καθαρά ότι η αιτία που προκαλεί στους ανθρώπους τον καρκίνο είναι ο τρόπος που ζούμε. Το αφύσικο της κατοικίας δηλαδή, το αφύσικο της εργασίας, το αφύσικο της αναπνοής, το αφύσικο της κίνησης, το αφύσικο της αγωγής, το αφύσικο της ψυχαγωγίας. Ο Ιπποκράτης με τη φιλοσοφική ιατρική του σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρος από το Λεύκιππο με την ατομική φυσική του.

Στη γλυπτική έχουμε τα μαστοράτα του Πολύκλειτου, του Μύρωνα, του Φειδία. Τα λιθουργεία αυτών των μαστόρων είναι επί γης τα τελεστήρια του ρυθμού και της αρμονίας, που τις συστοιχίες τους στον ουρανό θα τις έβλεπε κανείς στους εύστολους αστερισμούς του Ωρίωνα του Ηνίοχου, του Μεγάλου Κύνα.

Στην αρχιτεκτονική έχουμε την Ολυμπία της Ήλιδας και την Ακρόπολη της Αττικής. Δύο ιερά της φύσης.

Στην πολιτική έχουμε τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών. Ωστόσο, είναι μια πολιτική επιστήμη που θέλει να αντικρύζει τον άνθρωπο σαν ευφροσύνη του σήμερα, και σαν αγνόηση του αύριο. Γιατί λίγο ακόμη και η πολιτική του Περικλή θα ξεδιπλώσει τους πανάθλιους Κλέωνες, τους αρριβίστες Αλκιβιάδες, τους αναξιόπαθους Νικίες.

Μ' ένα λόγο η εποχή του Περικλή είναι μεγάλη, γιατί ’ναι η ώρα που ανθίζει το ρόδο. Ο ήλιος στυλώνεται στο μεσούρανο, και η μέρα γίνεται έκρηξη. Τώρα ο άντρας, στα σαράντα πέντε του χρόνια, τοιμάζεται να φορέσει το στέμμα του βασιλιά.
Από την άποψη αυτή η εποχή του Περικλή είναι ο χρυσός αιώνας της Ελλάδας. Και θά ’χε όλο το δίκαιο η παιδεία μας να τον προβάλλει στους νέους παράδειγμα της πρέπουσας αγωγής. Εάν δεν είχε λησμονήσει το ουσιώδες.

Λησμόνησε, δηλαδή, ότι το ρόδο που άνοιξε θα μαραθεί, και ο καρπός που έγινε θα πέσει. Ότι σαν έφθασε να μεσουρανήσει ο ήλιος, γρήγορα θα πάρει την κατρακύλα κατά τη σπηλιά της νύχτας. Και τον Ιούλιο Καίσαρα την ώρα που ήταν να του φορέσουν το στέμμα στο κεφάλι, τον σφάξανε είκοσι τρεις μαχαιροφόροι.

Όλα αυτά για την αγωγή σημαίνουν ένα. Ότι προτείνοντας πρότυπο στους μαθητές τον αιώνα του Περικλή, ανατρέφουμε τους νέους μας με το φύραμα της γεροντικής. Για να μορφώσουμε τη ζωή που ξεκινά, λαβαίνουμε κανόνα τη ζωή που φεύγει. Στην απειλή του μαρασμού εμπιστευόμαστε το λίκνο του σφρίγους.
Τώρα μπορεί να δείξει κανείς από μέσα, γιατί η εποχή του Περικλή δεν είναι ο αιώνας του χρυσού ή του αργύρου, σύμφωνα με τη γνωστή κλίμακα εκφυλισμού των γενεών, αλλά είναι ο αιώνας του χαλκού και του σιδήρου. Είναι, δηλαδή, η εποχή της σοβούσας παρακμής και της προχωρημένης αποσύνθεσης.

Αμέσως μετά τη νίκη στις Πλαταιές η ψυχολογία του πολίτη της Αθήνας, και της άλλης Ελλάδας, άλλαξε.
Ένα βαρομετρικό υψηλής αγερωχίας που ανεβαίνει στον κομπασμό, και ένας άνεμος οίησης που ξαμολιέται μ’ όλους τους συριγμούς του θράσους, πήραν τη θέση του σεμνού και του μετρημένου, του ακοίμητου, και του ελαφρά μελαγχολικού έλληνα της εποχής των Μηδικών. Μ' ένα λόγο έγινε αυτό που πάντα γίνεται, όταν η επιτυχία σπάζει τα φρένα του νου. Οι έλληνες, και κυρία οι αθηναίοι, «καβάλησαν καλάμι».

Στον καιρό τους το «καβάλησαν καλάμι» ο Αισχύλος το δίδασκε πρωΐ και απόγευμα στα θέατρα με τη δική τους γλώσσα: προσέχετε την ύβρη, τους έλεγε. Δεν υπάρχει χολερότερη χολέρα στον άνθρωπο. Κι όταν η ύβρη ανθίσει, τότε θα θρέψει το στάχυ της τύφλας. Και ύστερα θα θερίσετε τις θημωνιές του μεγάλου θρήνου.
Ο πικρός Αισχύλος ειδοποιεί τους συμπολίτες του, σα να βλέπει ολοκάθαρη μπροστά του τη συφορά της αθηναϊκής στρατιάς στη Σικελία ύστερα από εξήντα χρόνια.

Ο γκρεμισμός των αθηναίων στην ύβρη φαίνεται χαρακτηριστικά από τρία πατήματά τους σε σάπιο σανίδι.
Το ένα είναι η ιμπεριαλιστική τους τροπή που αρχίζει πολύ ενωρίς. Την επαύριο κιόλας των Μηδικών ο Θεμιστοκλής θα εξαπατήσει τους δωριείς, και θα χτίσει κρυφά τα Μακρά Τείχη.
Ανόητοι, λέει στους αθηναίους του Θεμιστοκλή ήδη και του Κίμωνα ο Πλάτων. Χωρίς μυαλό και χωρίς δίκαιο γιομίσατε την πόλη με κάστρα και με πολεμικά λιμάνια. Με τειχιά και πλοία, και φόρους και εισφορές για τον πόλεμο. Και με πολλή άλλη τέτοια ασυλλογισιά.

Το άλλο είναι η ανεπαίσθητη κατολίσθηση του αθηναίου πολίτη από την τάξη του σύμμαχου στην ατιμία του καταχτητή των ελλήνων. Είναι εκείνο που η ιστορία το λέει μεταβολή της αθηναϊκής Συμμαχίας σε αθηναϊκή Ηγεμονία.
Από τη στιγμή που οι αθηναίοι βλέπουν στους έλληνες των νησιών και των παραλίων ό,τι έβλεπε ο πέρσης βασιλιάς στους έλληνες της Ιωνίας, το έγκλημα πια έχει συντελεστεί. Η λαμπρή δημοκρατία του Κλεισθένη και του Σόλωνα είναι νεκρή. Και η πόλη του Περικλή έχει σημαδευτεί με το σημάδι του Κάιν.

Το τρίτο και πικρότερο είναι η συμπεριφορά των αθηναίων στους μηλίους, όπως την εκθέτει ο Θουκυδίδης στο πέμπτο βιβλίο της ιστορίας του. 
Είτε σας αρέσει είτε όχι, λένε οι αθηναίοι πρέσβεις στους κατοίκους της Μήλου, και στον πόλεμο θα κατέβετε και στο πλευρό μας θα σταθείτε. Εμείς σας προστάζουμε. Γιατί ’μαστε οι δυνατοί και σεις οι αδύνατοι. Και στέκεται υπέρτατος νόμος που ορίζει οι δυνατοί να κάνουν και οι αδύνατοι να παθαίνουν. Θα σκύψετε, λοιπόν, το κεφάλι, θα πάθετε ό,τι δε θέλετε, και στο τέλος θα πείτε και «σπολλάτη».

«Οἱ προύχοντες πράσσουσι και οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν». Αυτή είναι η δίκοπη φράση του Θουκυδίδη, που μετριέται στις πέντε δέκα σκληρότερες προτάσεις που άρθρωσε η γλώσσα των ανθρώπων. Σκληρή και από την άποψη της αδικίας, και από την άποψη της πραγματικότητας.
Βέβαια γνωρίζουμε ότι οι μήλιοι δεν έστερξαν να υποταχθούν στη βούληση των αθηναίων. Στον άδικο πόλεμο εζήτησαν τη δίκαιη ουδετερότητα. Οι αθηναίοι πολιόρκησαν το νησί, κυρίεψαν την πόλη, σφάξανε τους άντρες, σκλάβωσαν τις γυναίκες, και τη γη τους την παίξανε στο ζάρι.

Η σφαγή της Μήλου, κατά την προσωπική μου εκτίμηση είναι η αποκορύφωση της κατάπτωσης της περίκλειας δημοκρατίας. Ο Περικλής βέβαια τώρα, 429π, έχει πεθάνει. Όλα όμως όσα γίνουνται είναι παιδιά του.
Από την άποψη της υπέρβασης και της ύβρης ο αδικημός των μηλίων από τους αθηναίους είναι όμοιος με τον αδικημό του Ξέρξη να μαστιγώσει τον Ελλήσποντο, και να ρίξει τις χειροπέδες στα νερά.
Και όπως ο Ξέρξης τιμωρήθηκε σε κάποια άλλα νερά, στη Σαλαμίνα, έτσι που τα ουαί του να φτάσουν ως τη μακρινή Ασία, όμοια και οι αθηναίοι τιμωρήθηκαν σε κάποιο άλλο νησί, στη Σικελία. Τρεις μέρες έκαμαν, και τ’ αυτιά τους δεν ήθελαν να πιστέψουν τη συφορά που τους βρήκε.

Κρατώ τη θέση, και όσο με τα χρόνια τη βασανίζω τόσο πιο στέρεη γίνεται, ότι δεν υπάρχει πιο συγκλονιστική στιγμή σε ολόκληρη την ελληνική ιστορία, από την άποψη του φιλοσοφικού βάθους και της παιδαγωγικής πυκνότητας, όσο η καταστροφή της αθηναϊκής στρατιάς στις Συρακούσες. Ο μονοήμερος χαμός στη στεριά και στη θάλασσα, η σφαγή των στρατιωτών στα ποτάμια Κακύπαρι και Ασσίναρο, ο κλεισμός των αιχμαλώτων στα φοβερά λατομεία.
Εκείνες οι «λιθοτομίες» θα μένουν το αρχέτυπο για όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για όλα τα αρχιπέλαγα Γκουλάκ, για όλες τις Γιεζοφτσίνες. Και τα Γεντι-Κουλέ, και τα Επταπύργια.

Εάν λοιπόν η εποχή του Περικλή θεωρηθεί από τούτη την αθέατη όψη της νοσούσας δημοκρατίας και της μιλιταριστικής τροπής, τότε θα φανερωθεί ότι το πολιτικό ήθος και ο πολιτικός λόγος του ανθρώπου της δεν προσφέρεται παράδειγμα να το προτείνουμε στα παιδιά μας. Αντίθετα, είναι το παράδειγμα να τα αποτρέπει από το κακό και το λάθος.
Παράδειγμα να το δείχνουμε στα παιδιά μας είναι η δημοκρατία του Σόλωνα.

Τώρα, που θα μιλήσω για τη δημοκρατία του Σόλωνα, περιγράφω το πώς είδαν την παρουσία τους μέσα στη φύση και τη ζωή τους μέσα στην κοινότητα οι πολίτες της Αθήνας από το θάνατο του Σόλωνα, 560π, ως την επαύριο της νίκης των Πλαταιών, 479π.

Αυτές οι δυόμισυ γενεές ανθρώπων, στην ιστορία της Αθήνας στην ιστορία της Ελλάδας στην ιστορία της Ευρώπης και στην ιστορία του ανθρώπου καθόλου, είναι ο χρόνος που στη διάρκειά του ο πολιτικός άνθρωπος, ο homo politicus, σήκωσε το κεφάλι του μετάρσιο και έπληξε τα άστρα".

"Τώρα, που θα μιλήσω για τη δημοκρατία του Σόλωνα, περιγράφω το πώς είδαν την παρουσία τους μέσα στη φύση και τη ζωή τους μέσα στην κοινότητα οι πολίτες της Αθήνας από το θάνατο του Σόλωνα, 560π, ως την επαύριο της νίκης των Πλαταιών, 479π.
Αυτές οι δυόμισυ γενεές ανθρώπων, στην ιστορία της Αθήνας στην ιστορία της Ελλάδας στην ιστορία της Ευρώπης και στην ιστορία του ανθρώπου καθόλου, είναι ο χρόνος που στη διάρκειά του ο πολιτικός άνθρωπος, ο homo politicus, σήκωσε το κεφάλι του μετάρσιο και έπληξε τα άστρα.

Με αυτοσυναίσθημα, με δύναμη, με πολλή συλλογή και περισσότερη καρτερία ο σολώνειος πολίτης έπληξε τα άστρα όχι των γειτονικών μας αστερισμών, ούτε του Γαλαξία μας, ούτε της τοπικής ομάδας γαλαξιών. Αλλά τα άστρα στη μέση και στην άκρη του σύμπαντος. Από τη μεγάλη «έκρηξη» ως τη μεγάλη «ενδόρρηξη».

Σε λόγο πεζό θέλω να ειπώ ότι, όσο ο άνθρωπος θα ζει σε τούτο το γαλαζοπράσινο πλανήτη, και όσο η πολιτική του συνείδηση θα αναζητεί το τέλειο πολίτευμα για να συμβιώνει ειρηνικά και δίκαια στις κοινωνίες του, πάντα θα σημαδεύει σα στόχο τη δημοκρατία του Σόλωνα. Θα γυρίζει προς το κέντρο της, όπως η πυξίδα γυρίζει προς το βοριά.

Ακόμη, σε λόγο πεζό θέλω να ειπώ ότι, αν υπάρχουν σκεπτόμενα όντα σε άλλα σημεία του σύμπαντος, και έχουν δημιουργήσει προχωρημένους πολιτισμούς και τη δική τους ιστορία, ο τρόπος με τον οποίο θα έχουν οργανώσει τις κοινωνίες τους θα κατατείνει σταθερά στο μοντέλο της δημοκρατίας του Σόλωνα. Με δεδομένη, βέβαια, τη θέση των αστροφυσικών σήμερα ότι η δομή του σύμπαντος, από τα στοιχεία έως τους νόμους του, είναι ενιαία και ομότροπη.

Ποιο είναι το στοιχείο υποβάθρου στη δημοκρατία του Σόλωνα, που της δίνει το χαρακτήρα του πολυχρόνιου και του συμπαντικού;
Είναι η απλή κατανόηση ότι εγώ οφείλω να στέκομαι απέναντι στη φύση και απέναντι στην πόλη, όπως οφείλεις να στέκεσαι κι εσύ απέναντι στη φύση και απέναντι στην πόλη.

Πιο πέρα: εκείνο που ορίζει τη σχέση του ενός πλάσματος προς το άλλο μέσα στη φύση είναι το ίδιο που ορίζει τη στάση του ενός πολίτη προς τον άλλο μέσα στην πόλη, προσαρμοσμένο όμως στην ιδιαιτερότητα του είδους άνθρωπος, που είναι η νόησή του.

Πιο πέρα: εκείνο που ορίζει τη θέση του ενός πλάσματος προς το άλλο μέσα στη φύση με όλες τις αντιθέσεις, τις ανισότητες, τις διαφορές και τις ετερότητές τους που υπάρχουν και πάντα θα σώζουνται, είναι η δύναμη που γεννά την ισορροπία ανάμεσά τους, ώστε να εμφανίζεται και να κρατεί η τάξη.

Πιο πέρα: αυτή η δύναμη, που γεννά και τρέφει την τάξη μέσα στη φύση, από τους έλληνες και το Σόλωνα ονομάστηκε Δίκη.

Πιο πέρα: για να υπάρχει στην πόλη η τέλεια και η αχάλαστη τάξη που υπάρχει στη φύση, η Δίκη της φύσης πρέπει να μεταφερθεί στην πόλη.

Πιο πέρα: όταν η Δίκη της φύσης, προσαρμοσμένη στο είδος άνθρωπος, μεταφερθεί στην πόλη, τότε έρχεται στην πόλη η δικαιοσύνη των ανθρώπων.

Πιο πέρα και τέλος: όπως η Δίκη είναι η κυβερνήτρα της φύσης που έκαμε ο άγνωστος δημιουργός, όμοια και η δικαιοσύνη, το ανθρώπινο αντίκρυσμα της Δίκης δηλαδή, είναι η κυβερνήτρα της πόλης που έκαμε ο Σόλων.

Επειδή η δικαιοσύνη της πόλης του Σόλωνα τεχνουργεί την ομοιότητα των πολιτών σε βάση φυσική, δεν υπάρχει ισοκατανομή των αγαθών, ούτε εξομοίωση των ποιοτήτων, ούτε η αταξική κοινωνία. Και οι πολίτες της πόλης του Σόλωνα δεν είναι οι Ουριήλ, οι Γαβριήλ, και οι άλλοι άγγελοι. Ο Σόλων, ο μεγαλύτερος ριζοσπάστης και οραματιστής, είναι συντηρητικός.

Έτσι, η ισότητα της δημοκρατίας του Σόλωνα εδράζεται απάνου στη φυσική ανισότητα των πολιτών, που παρότι ανισότητα κατά το όμοιο, όλοι οι δάσκαλοι λόγου χάρη δεν έχουν το ίδιο ταλέντο, ωστόσο είναι ισότητα κατά το διάφορο, δάσκαλοι και πολιτικοί και μαστόροι λόγου χάρη είναι ίσοι απέναντι στην πόλη.

Την ισότητα των πολιτών κατά το διάφορο μέσα στην πόλη τη θεσπίζει η ίδια ισότητα των όντων κατά το διάφορο μέσα στη φύση. Ο λόφος, λόγου χάρη, έχει τον ιδικό του λόγο απέναντι στο όρος. Η κρήνη έχει την ιδική της φυσιογνωμία απέναντι στον ποταμό. Ο γαλάζιος αστέρας στέκεται άφταστος στον ουρανό, αλλά ο ταπεινός, λύχνος είναι ο χρειαζούμενος στην κάμαρη.
Και το ίδιο δίκαιο ορίζει την ισότητα κατά το διάφορο στα πλάσματα της φύσης. Ο βάτραχος συνυπάρχει με το φρύνο. Το αηδόνι έχει τη λαλιά και ο έποπας τα χρώματα. Η καρπερή ελιά και ο άκαρπος έλατος, οι αγκίδες της τσουκνίδας και τα νάζια του ηλιοτρόπιου.

Τέτοιας λογής και τόσο βαθύς είναι ο φυσικός λόγος που οργανώνει την ηθική τάξη στη δημοκρατία του Σόλωνα.
Η ισότητα κατά το διάφορο κάνει πολίτες όμοιους και ίσους τους πεντακοσιομέδιμνους και τους θήτες, τους διάκριους και τους πεδιακούς, το στρατηγό και το στρατιώτη μπροστά στους μήδους, τον άξιο ρήτορα και το σκύθη αστυνόμο στην Αγορά, τον επώνυμο άρχοντα και τον ανώνυμο χειρωνάκτη στο χώρο της δουλειάς τους.

Σα να λέμε, και σα να μη λέμε: εσύ κι εγώ κι ο άλλος έχουμε κοινή τη χαρά του ψωμιού και τη λύπη του θανάτου. Εσύ με τα άλογα ράτσας, εγώ με το φτωχό κλήρο, κι ο άλλος, ο μουζικάντης, που γυρίζει στα λαϊκά πανηγύρια έχοντας παραμάσχαλα την πανδούρα.

Οι πολίτες του Σόλωνα αγαπούσαν την πόλη τους, όπως αγαπούν, χωρίς να το ξέρουν, οι μοσκιές το Μάη, οι μέλισσες τη μελισσοφωλιά, και τα κυπαρίσσια την αψηλή ησυχία τους.

Τι ωραία που έζησε, και τι ωραία που πέθανε ο Τέλλος ο αθηναίος, έλεγε κάποτε ο Σόλων .
Ο Τέλλος ο αθηναίος ήταν πολύ πιο πλούσιος από το λυδό Κροίσο. Είχε πλούτο τη γνώση πως η ζωή είναι ένα τραγούδι μακρινό, που έρχεται αργά και φεύγει γρήγορα. Αν κατέχεις να χορεύεις στον ήχο του, όλες οι μέρες σου γίνουνται γλέντι.
Ενώ ο Κροίσος ο λυδός είχε πλούτο του το χρυσάφι, που δεν έφτανε να του σταθεί στην απειλή της τύχης, στην αρρώστεια του νου και της σάρκας, στο φόβο του θανάτου.

Μ’ ένα λόγο, η δημοκρατία του Σόλωνα είναι το πιο τίμιο πολίτευμα που δημιούργησε ο άνθρωπος, γιατί ο κάθε πολίτης της Αθήνας έταξε στην πρώτη γραμμή τη σχέση του με τον εαυτό του σα μερίδιο της φύσης (μοίρα το λέγανε τότε), και σε δεύτερη γραμμή τη σχέση του με τους συμπολίτες σα συμβίωση και αφορμή σύγκρισης.

Μ’ ενδιαφέρει λιγότερο, δηλαδή, αν ο τάδε πολίτης είναι πιο ακουστός από μένα, απ’ όσο μ’ ενδιαφέρει να με κοιτάξει ευφρόσυνα ένα κορίτσι μέσα στους μπαχτσέδες, ή να κοιτάξω λυπημένα ένα άστρο που βασιλεύει και να συλλογιστώ ότι έτσι ταχιά θα βασιλέψω κι εγώ.

Αυτή η φρόνιμη ιεράρχηση να προτάξεις τον εαυτό σου σαν ερώτημα υπαρκτικό, και ύστερα να ρωτήσεις τη σχέση σου με τους άλλους, έκαμε τον αθηναίο πολίτη τέλεια αντικειμενικό.
Τόσο αντικειμενικά βλέπει η λεμονιά το χειμώνα που την παγώνει, βλέπει η νύφη την ημέρα που στεφανώνεται, και τα σύκα τους συκολόγους που τα τσιμπολογούν.

Στην εποχή του Σόλωνα ο κάθε πολίτης της Αθήνας ήταν σα νά ’τανε ο μόνος άνθρωπος κάτω από τον ήλιο.
Να αναθρέψουμε τα παιδιά μας με τη φιλοσοφία και την ψυχολογία εκείνης της εποχής είναι σα να μοιράζουμε στο καθένα ολόκληρο το Αιγαίο πέλαγος.

Έχω την ιδέα πως η ακίνητη πέτρα που πάνω της ακουμπάει η δημοκρατία του Σόλωνα είναι η έννοια της Δίκης.
Τι είναι η στέρνα του νερού για το περιβόλι; Και ο επιούσιος άρτος στο τραπέζι του δίκαιου; Και το δόρυ του Αλέξανδρου στη μάχη; Τι είναι το αστραφτερό μάτι του γαμπρού για τον υμέναιο;
Όλα αυτά είναι θεμελιώδη και κυρίαρχα, που πρωτολογούν και ορίζουν. Το ίδιο είναι και η ιδέα της Δίκης για τη δημοκρατία του Σόλωνα.

Και πάρα πέρα η Δίκη είναι που έδωκε στη δημοκρατία του Σόλωνα το χρίσμα να γίνει το αρχέτυπο των πολιτευμάτων μέσα στο ξετύλιγμα της πολιτικής περιπέτειας του ανθρώπου.

Εάν οι διανοητές και οι επιστήμονες που γράψανε τα περισπούδαστα έργα για την ηθική και την πολιτική, από την Πολιτεία του Πλάτωνα ως την Ηθική του Σπινόζα και το Κεφάλαιο του Μαρξ, είχαν αγνοήσει το πλήθος των στοιχείων που ερεύνησαν, και δούλευαν μόνο την ιδέα της Δίκης, θα μας είχαν δώσει πολύ πιο φιλάνθρωπο, αδρό, και τελεσφόρο έργο για τη δίκαιη πολιτική μας συγκατοίκηση.
Γιατί όλα τα άλλα πολιτικά σημαίνοντα σε σύγκριση με την ιδέα της Δίκης επουσιώνουνται, ξεθωριάζουν, απομαγνητίζουνται, δευτεραγωνιστούν.

Η Δίκη, παρότι απεριχώρητη έννοια, είναι απλή. Όπως συμβαίνει με όλα τα θεμελιώδη του κόσμου.
Δίκη θα ειπεί να συμπεριφέρεται μετρημένα ο άνθρωπος στη σχέση του με τον εαυτό του, στη σχέση του με το συνάνθρωπο, και στη σχέση του με τα φαινόμενα και τις δράσεις του κόσμου. Η πράξη του να τον υψώνει σταθερά στο επίπεδο της φυσικής αληθινότητας.

Δίκη θα ειπεί να μη χαρίζεσαι ποτέ στον εαυτό σου μπροστά στο άδικο, στο ψέμα, στην αδυναμία, σ' αυτό που το νομίζεις συφέρο σου. Και όλες σου τις επιθυμίες να τις αφήνεις να ευδοκιμήσουν και να αυξηθούν όσο και το μπόι σου. Ούτε χιλιοστό περισσότερο.

Αν είναι να μάθουμε τα παιδιά μας αυτή τη Δίκη, τότε χαλάλι να κλείσουμε τα σχολειά. Να καταργήσουμε τα μαθήματα. Να κόψουμε τη γλώσσα στις μάνες, στους σοφούς, και στους δασκάλους. Που όλο μας ορμηνεύουν και όλο μας κανοναρχούν. Και να πιαστούμε να φυτέψουμε το δέντρο της στις απλωσιές της γης. Παντού.

Στην εποχή του Σόλωνα το λουλούδι που έδωκε στην πόλη του αυτό το φυτό ήταν ένας τύπος ζωής δύσκολης, περήφανης, τρισεύγενης, και τραγικής. Η τραγωδία στο θέατρο γεννήθηκε στην Αθήνα επί Σόλωνος.
Και αντίστοιχα ο καρπός που έδωκε αυτό το φυτό, ο νόστιμος και ο στυλωτικός καρπός, ήταν η επόμενη μέρα της μάχης στο Μαραθώνα στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές. Τότε που η νίκη και η ιαχή της ζωής ανέβασαν τον άνθρωπο και την πόλη του στην κορυφή της φύσης. Τι θρίαμβος!

Και ακόμη αυτό. Επειδή η δυνατότητα του εχθρού μας γίνεται ο άριστος συνήγορος της αξίας μας, είναι χρήσιμο να θυμίσω πως στη μακριά μέρα της δημοκρατίας του Σόλωνα εκράτησε η τυραννίδα των Πεισιστρατιδών. Από τις δέκα το πρωΐ ως τις πέντε το απόγευμα την Αθήνα την κυβέρνησαν ηγεμόνες.
Ωστόσο αυτή η τυραννίδα, ετούτος ο χολεριασμένος γεωργιανός χωροφύλακας που είπε κάποτε για το Στάλιν ο Λένιν, είναι η μαρτυρία και το δοκίμιο του θριάμβου της δημοκρατίας του Σόλωνα. Γιατί δεν κατάφερε να τη ζημιώσει. Δεν την επήρωσε σε χέρι, ή πόδι, ή μάτι.

Αντίθετα, η σκουριά του δεσποτισμού των Πεισιστρατιδών έδειξε άπεφθο το χρυσό της δημοκρατίας του Σόλωνα.
Δείγμα φανερό της δύναμης και της ευρωστίας της λαβαίνω τα μοτίβα του έρωτα και του θανάτου. Τις δύο κραταιές στιγμές που ορίζουν τη φύση και την πορεία του σύμπαντος.
Για το πρώτο μαρτυρεί ο ψυχικός δεσμός του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα. Όπως παλαιά του Πάτροκλου και του Αχιλλέα. Αυτός ο ελληνικός έρωτας τους έσπρωξε να σκοτώσουν τον τύραννο Ίππαρχο. Από τότε ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων έλαβαν το χαρακτήρα του τυραννοκτόνου, και καταστάθηκαν το Παλλάδιο της αντίστασης ενάντια σε κάθε πολιτική βία.

Για το δεύτερο μαρτυρεί το επιτύμβιο της Αρχεδίκης. Ο σεμνός θάνατος δικαίωσε τη σεμνή ζωή, και ο έπαινος αποτέθηκε σεμνά στη γραμμένη ταφόπετρα.
Η Αρχεδίκη είναι μια άλλη Καλλιπάτειρα που δε βρήκε το Μαβίλη της. Ήταν γυναίκα και κόρη, και μάνα, και αδερφή τυράννων. Έζησε όμως και μεγάλωσε μέσα στο ρωμαλέο κλίμα της δημοκρατίας του Σόλωνα. Λόγος που ήταν ικανός να της παρασταθεί να κρατηθεί στην περιωπή του μέτριου και του ενάρετου βίου. Η επιγραφή που χάραξαν στον τάφο της, στη Λάμψακο, είναι μια δωριστί αρμονία. Είναι ο ίδιος μουσικός τρόπος που βρίσκουμε στα επιτύμβια του τραγικού ποιητή Αισχύλου, και του τραγικού μάντη Μεγιστία:

«Ετούτος ο τάφος την Αρχεδίκη σκεπάζει, την κόρη
του Ιππία, άριστου τον καιρό του στους έλληνες.
Είχε πατέρα, αδέρφια, γιους, άντρα τυράννους•
μα δεν ξιπάστηκε ο νους της από την άτσαλη ύβρη»

Που στη δημοκρατία του Σόλωνα η άτσαλη ύβρη ήταν το αντίθετο της σεμνής Δίκης. Όπως, αλλίμονο! και στο δικό μας υβριστικό καιρό, και σε κάθε καιρό."

Δημήτρης Λιαντίνης – "Τα Ελληνικά".