Περνώντας τα χρόνια κάποια πράγματα ξεκαθαρίζουν, κάποιες σκέψεις αποκρυσταλλώνονται, κάποιοι δρόμοι αποφασίζονται και, ευτυχώς, καινούργια ερωτήματα προκύπτουν. 

Ερωτήματα που απαιτούν λύσεις ή έστω ορθότερες διατυπώσεις. Ερωτήματα επεξηγηματικά, ερωτήματα φοβικά, ερωτήματα αποτρεπτικά, ερωτήματα υποθετικά, ερωτήματα αδιατύπωτα, ερωτήματα εφησυχασμού.....

Ανάμεσα σε όλα αυτά παρουσιάζω μια ενδιαφέρουσα και χαριτωμένη απάντηση-συμβουλή σε νεαρό άτομο σε ένα ερώτημα που ποτέ δεν αρθρώθηκε αλλά που στο μέλλον θα προέκυπτε.

Σημειολόγος, λοιπόν, (του οποίου αγνοώ το όνομα) γράφει (απαντά) στο εγγονάκι του με μια σκέψη για την τεχνολογία και μια συμβουλή για το μέλλον: μάθε από μνήμης το «Η ζωηρή Τερέζα», αλλά και την ιστορία της Ρώμης ή τα ονόματα των υπηρετών των Τριών Σωματοφυλάκων. Γιατί το Ίντερνετ δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη γνώση, ούτε το κομπιούτερ τον εγκέφαλό μας.....

Αγαπημένο μου εγγόνι,
δεν θέλω να παραστήσω τον Ντε Αμίτσις γράφοντάς σου αυτό το χριστουγεννιάτικο γράμμα, δίνοντάς σου συμβουλές για την αγάπη μας προς τον πλησίον, προς την πατρίδα, τον κόσμο και άλλα παρόμοια. Δεν θα μου έδινες καμία σημασία και, όταν θα ερχόταν η στιγμή να τεθούν σ' εφαρμογή (εσύ ενήλικας πια κι εγώ μακαρίτης), το σύστημα των αξιών θα έχει αλλάξει τόσο πολύ ώστε οι συστάσεις μου να είναι ξεπερασμένες.
Θα σταθώ λοιπόν, σε μία μόνο συμβουλή που μπορείς να την εφαρμόσεις ακόμα και τώρα, ενώ πλοηγείσαι στο iPad σου, πράγμα από το οποίο δεν θα σε αποτρέψω, όχι τόσο για να μη φανώ ξεκούτης, αλλά γιατί το κάνω κι εγώ. Το πολύ-πολύ να σε συμβουλέψω, αν κατά τύχη πέσεις πάνω στις εκατοντάδες πορνοσελίδες που δείχνουν τη σχέση ανάμεσα σε δύο ανθρώπινα πλάσματα, ή σ' ένα ανθρώπινο πλάσμα κι ένα ζώο, με χίλιους διαφορετικούς τρόπους, προσπάθησε να μην πιστέψεις ότι αυτό είναι το σεξ, γιατί θα ήταν εξαιρετικά μονότονο, μιας και πρόκειται για μια σκηνοθεσία που σε αναγκάζει να μη βγαίνεις από το σπίτι για να χαζέψεις τις αληθινές κοπέλες. Ξεκινώ υποθέτοντας ότι είσαι ετεροφυλόφιλος, αλλιώς προσάρμοσε τις συστάσεις μου στην περίπτωσή σου: αλλά κοίτα τις κοπέλες στο σχολείο ή εκεί που παίζεις, γιατί είναι καλύτερες οι αληθινές από τις τηλεοπτικές και κάποτε θα σου προσφέρουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση από τις on line. Πίστεψε κάποιον που έχει μεγαλύτερη εμπειρία από τη δική σου (κι αν απλώς χάζευα στο κομπιούτερ μου το σεξ, ο πατέρας σου δεν θα είχε γεννηθεί κι εσύ ποιος ξέρει πού θα ήσουνα (ή μάλλον δεν θα υπήρχες καν).
Ωστόσο, δεν ήταν αυτό το θέμα μου: ήθελα ν' αναφερθώ σε μια αρρώστια που έχει πλήξει τη γενιά σου, και ακόμα τη γενιά των μεγαλύτερων παιδιών που ίσως να φοιτούν κιόλας στο Πανεπιστήμιο: την απώλεια της μνήμης.
Είναι αλήθεια ότι αν σου έρθει η επιθυμία να μάθεις ποιος ήταν ο Καρλομάγνος ή πού βρίσκεται η Κουάλα Λουμπούρ, δεν έχεις παρά να κάνεις μερικά κλικ και το Ίντερνετ σ' τα λέει αμέσως. Κάν' το όταν χρειάζεται, αλλά αφού το κάνεις, προσπάθησε να θυμάσαι όσα είδες, για να μην είσαι αναγκασμένος να τα αναζητήσεις και άλλη φορά, αν υπάρξει επιτακτική ανάγκη, ίσως για μια εργασία στο σχολείο. Ο κίνδυνος είναι ότι, επειδή πιστεύεις ότι το κομπιούτερ σου μπορεί να σου τα πει ανά πάσα στιγμή, χάνεις την απόλαυση του να τα εντυπώσεις. Είναι κάπως, σαν να ξέρεις ότι για να πας από την οδό Τάδε στην οδό Δείνα, υπάρχουν τα λεωφορεία ή το μετρό που σου επιτρέπουν να μετακινηθείς χωρίς κόπο (πράγμα πολύ βολικό και καν' το κάθε φορά που βιάζεσαι) και πιστεύεις ότι δεν υπάρχει πια λόγος να περπατάς. Αλλά αν δεν περπατάς, γίνεσαι κάποτε «άτομο με ειδικές ανάγκες», όπως λένε σήμερα για να χαρακτηρίσουν αυτούς που είναι αναγκασμένοι να μετακινούνται με καροτσάκι. Εντάξει, ξέρω ότι αθλείσαι και ασκείς το σώμα σου, αλλά ας επιστρέψουμε στον εγκέφαλό σου.
Η μνήμη είναι ένας μυς όπως αυτοί των ποδιών, αν δεν τον ασκείς, εξασθενεί κι εσύ γίνεσαι (από διανοητική άποψη) άτομο με ειδικές ανάγκες, δηλαδή (ας το πούμε έξω απ' τα δόντια) ηλίθιος. Και επί πλέον, επειδή για όλους υπάρχει ο κίνδυνος, όταν γεράσουν, να τους βρει το Αλτσχάιμερ, ένας από τους τρόπους να αποφύγεις μια τέτοια δυσάρεστη εκδοχή είναι ν' ασκείς τη μνήμη σου διαρκώς.
Να λοιπόν η συνταγή μου. Κάθε πρωί, μάθαινε έναν στίχο, ένα μικρό ποιηματάκι ή, όπως μας μάθαιναν εμάς το «Η Ψαρή Φοράδα» ή το «Σάββατο στο χωριό». Και μπορείτε να συναγωνίζεστε με τους φίλους σου για το ποιος θυμάται περισσότερα. Αν δεν σου αρέσει η ποίηση, κάν' το με τις συνθέσεις των ποδοσφαιρικών ομάδων, αλλά πρόσεξε, δεν πρέπει να ξέρεις μόνον ποιοι είναι οι παίκτες της Ρόμα, αλλά και των άλλων ομάδων και ίσως και των ομάδων του παρελθόντος (σκέψου ότι θυμάμαι τη σύνθεση της Τορίνο όταν το αεροπλάνο τους συνετρίβη στον Σουπέργκα με όλους τους παίκτες μέσα: Μπατσιγκαλούπο, Μπαλαρίν, Μαρόζο κλπ.) Κάνε διαγωνισμούς μνήμης, πιθανόν από βιβλία που έχεις διαβάσει (ποιος ήταν πάνω στην Ισπανιόλα στην αναζήτηση για το Νησί των Θησαυρών; Ο Λόρδος Τρελόνι, ο δόκτωρ Λάιβσεϊ, Ο Λονγκ Τζον Σίλβερ, ο Τζιμ.) Δες αν οι φίλοι σου θυμούνται ποιοι ήταν οι υπηρέτες των Τριών Σωματοφυλάκων και του Ντ' Αρτανιάν (Γκριμό, Μπαζέν, Μουσκετόν και Πλανσέ). Και αν δεν θέλεις να διαβάσεις τους «Τρεις Σωματοφύλακες (εσύ θα χάσεις), κάν' το, τι να πω, με ένα από τα βιβλία που έχεις διαβάσει.
Μοιάζει με παιχνίδι (και είναι), αλλά θα δεις ότι το μυαλό σου θα γεμίσει με ήρωες, ιστορίες, αναμνήσεις κάθε λογής. Θα αναρωτηθείς γιατί κάποτε τα κομπιούτερ ονομάζονταν ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι: επειδή επινοήθηκαν με πρότυπο τον εγκέφαλό σου (μας), αλλά ο δικός μας εγκέφαλος έχει περισσότερες συνάψεις από ένα κομπιούτερ, είναι ένα κομπιούτερ που μπορεί να σε πάει πίσω και αναπτύσσεται και δυναμώνει με την άσκηση, ενώ το κομπιούτερ που έχεις στο γραφείο σου, όσο το χρησιμοποιείς, τόσο χάνει ταχύτητα και μετά από κάνα χρόνο πρέπει να το αλλάξεις. Αντίθετα, ο εγκέφαλός σου μπορεί σήμερα να φτάσει τα ενενήντα και στα ενενήντα (αν τον έχεις κρατήσει σε φόρμα) θα θυμάται περισσότερα πράγματα απ' αυτά που θυμάσαι σήμερα. Και δωρεάν.
Υπάρχει μετά η ιστορική μνήμη που δεν αφορά τα γεγονότα της ζωής ή τα πράγματα που έχεις διαβάσει, αλλ' αυτά που έχουν συμβεί προτού να γεννηθείς.
Σήμερα, αν πας στο σινεμά, πρέπει να μπεις μια συγκεκριμένη ώρα, όταν αρχίζει η ταινία και, μόλις αρχίζει, είναι σαν κάποιος να σε παίρνει, τρόπος του λέγειν, απ' το χεράκι και να σου λέει τι συμβαίνει. Στην εποχή μου, μπορούσες να μπεις στο σινεμά ανά πάσα στιγμή, δηλαδή ακόμα και στη μέση της ταινίας, έφτανες ενώ συνέβαιναν ορισμένα πράγματα και προσπαθούσες να καταλάβεις τι είχε συμβεί νωρίτερα (και μετά, όταν ξανάρχιζε η ταινία, έβλεπες αν είχες καταλάβει καλά -πέραν του ότι, όταν μας άρεσε η ταινία, μπορούσαμε να μείνουμε και να ξαναδούμε αυτά που είχαμε δει). Λοιπόν, η ζωή είναι σαν μια ταινία εκείνης της εποχής. Μπαίνουμε στη ζωή όταν ήδη έχουν συμβεί πάρα πολλά πράγματα, επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, και είναι σημαντικό να ξέρουμε τι συνέβη προτού να γεννηθούμε, μας βοηθάει να καταλάβουμε γιατί σήμερα συμβαίνουν πολλά καινούργια πράγματα.
Σήμερα το σχολείο (πέρα από τα προσωπικά σου αναγνώσματα) θα έπρεπε να σε διδάσκει να απομνημονεύεις τα όσα συνέβησαν προτού να γεννηθείς, αλλά είναι φως φανάρι ότι δεν το κάνει καλά, διότι πλήθος έρευνες μάς λένε ότι τα σημερινά παιδιά, ακόμα και τα μεγάλα που πάνε στο Πανεπιστήμιο, αν γεννήθηκαν, ας πούμε το 1990, δεν ξέρουν (και δεν θέλουν να ξέρουν) τι συνέβη το 1980 (κι ας μη μιλήσουμε για γεγονότα που συνέβησαν πριν από πενήντα χρόνια). Οι στατιστικές μάς λένε ότι αν ρωτήσεις ποιος ήταν ο Άλντο Μόρο, μερικοί θα σου πουν ότι ήταν ο αρχηγός των Ερυθρών Ταξιαρχιών -ενώ αντίθετα, δολοφονήθηκε από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες.
Ας μη μιλήσουμε για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, παραμένουν για πολλούς κάτι το μυστηριώδες, κι όμως, ήταν ένα παρόν για μας πριν από τριάντα χρόνια. Έχω γεννηθεί το 1932, δέκα χρόνια μετά την άνοδο του φασισμού στην εξουσία, αλλά ήξερα ακόμα και ποιος ήταν πρωθυπουργός την εποχή της Πορείας προς τη Ρώμη (τι είναι αυτό;) Ίσως να μου το δίδαξε το φασιστικό σχολείο για να μου εξηγήσει πόσο κακός και βλάκας ήταν εκείνος ο πρωθυπουργός («ο Άνανδρος Φάκτα») τον οποίο αντικατέστησαν οι φασίστες. Εντάξει, αλλά τουλάχιστον το ήξερα. Και έπειτα, πέρα από το σχολείο, τα σημερινά παιδιά δεν ξέρουν ποιες ήταν οι ηθοποιοί του κινηματογράφου πριν από είκοσι χρόνια, ενώ εγώ ήξερα τη Φραντσέσκα Μπερτίνι που έπαιζε σε βουβές ταινίες είκοσι χρόνια πριν γεννηθώ. Ίσως επειδή ξεφύλλιζα παλιά περιοδικά που στοιβάζονταν στην αποθήκη του σπιτιού μας, αλλά, ναι, σε παροτρύνω να ξεφυλλίσεις και παλιά περιοδικά, γιατί είναι ένας τρόπος να μάθεις τι συνέβη προτού να γεννηθείς.
Μα γιατί είναι τόσο σημαντικό να ξέρουμε τι συνέβη στο παρελθόν; Επειδή, πολλές φορές αυτό που συνέβη παλιά σού εξηγεί και το γιατί συμβαίνουν σήμερα ορισμένα πράγματα και, εν πάση περιπτώσει, όπως και οι συνθέσεις των ποδοσφαιρικών ομάδων, είναι ένας τρόπος να εμπλουτίσουμε τη μνήμη μας.
Πρόσεξε, είναι κάτι που μπορείς να κάνεις, όχι μόνο με τα βιβλία και τα περιοδικά, αλλά και με το Ίντερνετ. Το οποίο δεν είναι μόνο για τσατ με τους φίλους σου, αλλά και για τσατ (τρόπος του λέγειν) με την ιστορία του κόσμου. Ποιοι ήταν οι Χετταίοι; Και οι Καμισάρδοι; Και πώς ονομάζονταν οι τρεις καραβέλες του Κολόμβου; Πότε εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι; Η Κιβωτός του Νώε θα μπορούσε να έχει τιμόνι; Πώς λεγόταν ο πρόγονος του βοδιού; Υπήρχαν περισσότερες τίγρεις πριν από εκατό χρόνια απ' όσες σήμερα; Τι ήταν η αυτοκρατορία του Μαλί; Και ποιος αντίθετα μιλούσε για την Αυτοκρατορία του Κακού; Ποιος ήταν ο δεύτερος Πάπας της ιστορίας; Πότε εμφανίστηκε ο Μίκι Μάους;
Θα μπορούσα να συνεχίσω επ' άπειρον, και όλα αυτά θα ήταν υπέροχες περιπέτειες αναζήτησης. Και θα έπρεπε να μένουν στη μνήμη. Θα έρθει η μέρα που θα είσαι γέρος και θα νιώθεις σαν να έχεις ζήσει χίλιες ζωές, γιατί θα νιώθεις σαν να ήσουν παρών στη μάχη του Βατερλό, να είχες γίνει μάρτυρας της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα, και να ήσουν δυο βήματα μακριά από εκεί που ο Μπερτόλδος ο Μέλας, αναμιγνύοντας διάφορες ουσίες σ' ένα γουδί για να βρει τρόπο να φτιάξει χρυσάφι, ανακάλυψε κατά λάθος την πυρίτιδα και τινάχτηκε στον αέρα (και καλά να πάθει!) Ωστόσο οι φίλοι σου που δεν θα έχουν καλλιεργήσει τη μνήμη τους, θα έχουν ζήσει μόνο μια ζωή, τη δική τους που μάλλον θα είναι θλιβερή και στερημένη από μεγάλες συγκινήσεις.
Καλλιέργησε τη μνήμη σου, λοιπόν, και από αύριο ξεκίνα να μαθαίνεις από μνήμης την «Ζωηρή Τερέζα».