Αρχείο 5.000 φωτογραφιών του Stanley Kubrick στην πλατφόρμα του MCNY. 

Αξίζει τον κόπο να τις επισκεφθείτε...

Μέσω της Athens Voice:


http://www.athensvoice.gr/article/city-news-voices/photo-voice/%CE%BF-%CE%B8%CE%B7%CF%83%CE%B1%CF%85%CF%81%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-stanley-kubrick-online

Ή άμεσα, μέσω της πλατφόρμας του Museum of the City of New York:

http://collections.mcny.org/Explore/Highlights/Stanley%20Kubrick

Εκτιμώ εξαιρετικά τη διεισδυτική σκέψη και τις ενδιαφέρουσες αναλύσεις του Θόδωρου Ζιάκα. Θεωρώ πως το παρακάτω κείμενό του φωτίζει κάποια πράγματα που εμμονικά μας διαφεύγουν.

Τα «δύο τέρατα» και η Αριστερά, του Θεόδωρου Ζιάκα

Κλασικό στην πολιτική μυθολογία των λαών είναι το θέμα με το τέρας, που ρημάζει τον τόπο και αναζητείται ο ήρωας που θα «καμακώσει το θεριό» και θα πάρει ως έπαθλο τον θρόνο της εξουσίας. Για να μην παραμυθιαζόμαστε όμως με τον ήρωα-εξουσιαστή, ο αντίστοιχος ελληνικός μύθος μας πληροφορεί, ότι ο τερατοκτόνος ήρωας θα γίνει κι αυτός, τελικά, σαν το ανθρωποβόρο φίδι που σκότωσε. - Ακόμα κι αν υπήρξε τόσο καλός κυβερνήτης που οι θεοί τον πάντρεψαν με την Αρμονία![1]

Ήγουν, «Νέε, θυμήσου: δε γίνεσαι δούλος όταν σε υποτάσσει μόνον αυτός που έχει την εξουσία – αλλά κι εκείνος που την πολεμάει».[2]

Επρόκειτο για την αποκάλυψη -στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού- της φαυλοκυκλικής φύσης του πολιτικού πεδίου. Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν, ως γνωστόν, ο πρώτος που αγωνίστηκε σθεναρά να σπάσει τον φαύλο κύκλο της Πολιτικής και να πετύχει το «μη άρχεσθαι υπό μηδενός»[3].

Ι

Στο μυθικό μοτίβο της τερατοκτονίας κινήθηκε και ο νεωτερικός πολιτισμός. Μόνο που εδώ ο μύθος προσέλαβε την απατηλή μορφή «επιστημονικού επαναστατικού προγράμματος». Το τέρας προσωποποιημένο στον Αστό ήταν ο Καπιταλισμός. Ενώ ο ήρωας που θα σκότωνε το τέρας και θα απελευθέρωνε «μια για πάντα» την κοινωνία, ήταν η Αριστερά.

Το σκηνικό στήθηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα και η εκτύλιξη του δράματος κράτησε ως το τελευταίο τέταρτο του 20^ου. Άρχισε με την πρώτη μεγάλη κρίση της «παγκοσμιοποίησης» του νεωτερικού πολιτισμικού παραδείγματος (υπό βρετανική εθνική ηγεμονία). Αποκορύφωμα της «κρίσης» ήταν οι στιγμές όπου ο Πόλεμος και η Επανάσταση θα συγχωνεύτηκαν σε μια ενιαία καταιγιστική διαδικασία: Α’ και Β’ παγκόσμιος πόλεμος – Ρωσική και Κινεζική επανάσταση. Και όπου φάνηκε, για κάποιον καιρό, σα να κατανικήθηκε το τέρας. Στη Ρωσία αρχικά, στην Κίνα μετά και σε άλλες περιπτώσεις με τελευταία την Κούβα.

Κάτι όμως «δεν πήγαινε καλά». Ήδη από τη δεκαετία του 1930, άρχισαν να πληθαίνουν οι ανησυχητικές διαδόσεις ότι, πίσω από το «παραπέτασμα», ο σοβιετικός ήρωας είχε μεταμορφωθεί σε τέρας. Το ίδιο θα επαναληφθεί και με τους Κινέζους, παρά την πρόθεσή τους να «ξεπεράσουν τη σοβιετική εμπειρία από τα αριστερά». Βέβαια οι όπισθεν του «παραπετάσματος» το «ήξεραν από καιρό», όπως θα πουν μετά. Οι εντεύθεν απλώς το διαισθάνονταν, βλέποντας τον δικό τους «ήρωα» να βγάζει φολίδες, πριν αρχίσει καλά-καλά να ζυγώνει στο άντρο του αστικού θηρίου. Δεν ήθελαν όμως να το σκέπτονται!

Τελικά, η μυθικώς μοιραία μετάλλαξη, διεθνής τώρα και χωρίς καμιά εξαίρεση, ολοκληρώθηκε με την αναφανδόν προσχώρηση στο καπιταλιστικό σύστημα. Άρα, για ποιά Αριστερά μπορεί κανείς να μιλά σήμερα και εναντίον τίνος;

Πριν απαντήσουμε, ας δούμε λίγο βαθύτερα το φαινόμενο, συγκρίνοντας το νεωτερικό με το ελληνικό πολιτισμικό παράδειγμα.

Στο ελληνικό παράδειγμα, όπως άλλωστε και στο νεωτερικό, η κοινωνία αυτοθεσμίζεται στη βάση της ατομικής ελευθερίας. Με ρητή προϋπόθεση, για την ύπαρξη ατομικής ελευθερίας, την ελευθερία της πατρίδας – της πολεοκρατικής εκεί της εθνοκρατικής εδώ. Σε αντίθεση όμως με το νεωτερικό παράδειγμα, στην ελληνική περίπτωση η ατομική ελευθερία μετεξελίχθηκε από ιδιωτική σε κοινωνική και πολιτική, μέσω της περιέλευσης αρχικά του πολιτικού συστήματος και αργότερα του οικονομικού συστήματος, στην εταιρική συνιδιοκτησία και συνδιαχείριση του «Κοινού». Η κοινωνία των κρατοκεντρικών «Κοινών» ευτύχησε, μάλιστα, να ολοκληρωθεί σε οικουμένη-κράτος. (Πράγμα που άρχισε την ελληνιστική εποχή, συνεχίστηκε με τη ρωμαϊκή ηγεμονία, για να μακροημερεύσει επί χίλια έτη με τη μεσολάβηση μιας οικουμενικής θρησκείας: του Χριστιανισμού.) 

Τι συμβαίνει αντίστοιχα με το νεωτερικό παράδειγμα;

Στην αρχή οι δύο αντίπαλοι, ο αστός και ο μετέπειτα αριστερός, ήταν «ένα». Συναποτελούσαν τον «ήρωα» του πολιτικού κύκλου του προηγούμενου πολιτισμού της Εσπερίας, όπου το «τέρας» ήταν ο φεουδαρχικός χριστιανικός δεσποτισμός. «Ελευθερία, Ισότης, Αδελφότης», έγραφαν στο κοινό πολεμικό τους λάβαρο. Τότε, λοιπόν, ο Αστός ήταν «προοδευτικός». Από τη στιγμή όμως, που παίρνοντας την εξουσία, καθήλωσε την κοινωνία στην ιδιωτική και μόνο ελευθερία, «αρνούμενος Ισότητα και Αδελφότητα», μεταμορφώθηκε σε «αντιδραστικό». Έγινε το «νέο τέρας», που δεν αφήνει το λαό να πιεί νερό απ’ τη ζωογόνο πηγή της κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας (: «κατάργηση της μισθωτής δουλείας» και «μαρασμός του κράτους»). Επιπλέον, το αποφώλιον τούτο νέο τέρας, επικαλείται τη δήθεν κοινή εθνική ταυτότητα, μεταξύ αυτού και των χτεσινών δουλοπαροίκων, προκειμένου να μπλοκάρει τον αναγκαίο εναντίον του τώρα ξεσηκωμό τους (: «οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα»!).[4]

Η καθήλωση του αστού στην ιδιωτική ελευθερία είχε, ωστόσο, αξιοσημείωτα επιχειρήματα, που αιδημόνως τα παρέκαμπτε η Αριστερά, καθώς κατά βάθος τα συμμεριζόταν. Δύνανται να συνοψιστούν στα εξής τρία:

(α) Η κοινωνική και η πολιτική ελευθερία δεν συμβιβάζονται με την ιδιωτική ελευθερία (: την «ελευθερία της ιδιωτικής απόλαυσης»!) που είναι και η «σπουδαιότερη» (: «ανώτερη» από την «ελευθερία των αρχαίων»!).[5] (Παρατήρηση: αν για το νεωτερικό Άτομο το νόημα της ελευθερίας έγκειται όντως στην «ιδιωτική απόλαυση», πώς να μην έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνικο-πολιτική ελευθερία, που είναι άθλημα και απαιτεί αρετή και τόλμη;)

(β) Η κοινωνική και η πολιτική ελευθερία δεν συμβιβάζονται με την «ελευθερία έναντι της φύσης». Διότι, εφόσον θέλουμε «να κυριαρχήσουμε πάνω στη φύση», πρέπει να μεταποιήσουμε τον δημόσιο χώρο σε Σύστημα, αποπροσωποποιώντας και εκτεχνικεύοντας τις κοινωνικές σχέσεις. Πράγμα που προϋποθέτει την καθήλωση της ατομικής ελευθερίας στον ιδιωτικό χώρο. Το πολύ-πολύ να την «προστατεύσουμε» εκεί περιτειχίζοντάς τη με διάφορα «δικαιώματα». (Ερώτημα: δεν αντιλαμβανόταν η Αριστερά και δεν την ενοχλούσε, το γεγονός ότι το αντίτιμο της «κυριαρχίας πάνω στη φύση» θα ήταν η υποδούλωση του ανθρώπου στις τεχνοσυστημικές δομές αυτής της «κυριαρχίας»; Χώρια η συνεπαγόμενη καταστροφή της ίδιας της φύσης, αυτό που σήμερα ονομάζουμε «οικολογικό πρόβλημα»;) 

(γ) Η ελληνικού τύπου ελευθερία (που πονηρά τη βάφτισαν «άμεση δημοκρατία») είναι εφικτή «μόνο σε ολιγάνθρωπες κοινωνίες». Είναι «ανέφικτη» για κοινωνίες δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων! Το επιχείρημα έχει τόσο διαδοθεί που κατάντησε στερεότυπο. (Παρατήρηση: Δεν είναι η «πολυανθρωπία» το πρόβλημα, αλλά όπως έλεγαν οι αρχαίοι, η εμβέλεια της φωνής του ρήτορα, την οποία ενίσχυαν με την τεχνική της κωνόσχημης περί το βήμα εξέδρας. Λοιπόν, μόνο η περιορισμένη εμβέλεια του επικοινωνιακού συστήματος απαιτούσε να είναι ολιγάνθρωπο το δημογραφικό μέγεθος του συλλογικού υποκειμένου της καθολικής ελευθερίας. Σήμερα έχουμε οπτικοακουστικό και ψηφο-συλλεκτικό σύστημα δια-πλανητικής εμβέλειας, οπότε το «επιχείρημα» έχει καταλυθεί. Το πρόβλημα είναι άλλο. Είναι η αναγκαστική -λόγω του ιδιωτικοστραφούς χαρακτήρα της νεωτερικής ελευθερίας- αυτονομία έναντι των ιδιωτών-πολιτών και άρα μη «ουδετερότητα» του παρεμβαλλόμενου επικοινωνιακού τεχνοσυστήματος.)

Δέσμια, λοιπόν, της κοινής με τον αστισμό δίδυμης ανθρωπολογικής - οντολογικής πλατφόρμας (: ιδιωτική ελευθερία + τεχνολογικός μεσσιανισμός), η Αριστερά αφ’ ενός συμμερίστηκε την τύφλωση έναντι του συνεπαγόμενου οικολογικού προβλήματος και αφ’ ετέρου παρέκαμψε το γεγονός ότι το απελευθερωτικό κοινωνικοπολιτικό πρόταγμα ήταν ασύμβατο με τη λατρεία της τεχνοσυστημικής «Προόδου».[6]

ΙΙ

Παραδόξως όμως μια εντελώς νέα κατάσταση θα προκύψει όταν έκλεισε ο φαύλος κύκλος της νεωτερικής Πολιτικής με την απορρόφηση της επαναστατικής Αριστεράς. Κατάσταση που καθόλου δεν μοιάζει με «νίκη του καπιταλισμού».

Τώρα είναι δύο τα «τέρατα». Το ένα τέρας είναι η μεταμοντέρνα τοκογλυφική πλουτοκρατία, η οποία έχει καθυποτάξει την κλασική αστική τάξη της παραγωγής, του εμπορίου και του πρωτογενούς τομέα και συσσωρεύει τα υπεξαιρεμένα τρισεκατομμύρια σε απροσπέλαστους φορολογικούς παραδείσους. Το άλλο τέρας είναι ο μεταμοντέρνος μηδενισμός, οποίος έχει διαβρώσει καίρια την πληθυσμιακή βάση του νεωτερικού πολιτισμού.

Τα δύο τέρατα έχουν μάλιστα συμπήξει αρραγή συμμαχία τόσο ακαταγώνιστη, που ήδη έχει πυροδοτήσει μια γιγάντια ολιγαρχική-δεσποτική υποστροφή σε διεθνή κλίμακα. Αρχίζοντας από τους αδύνατους κρίκους του Συστήματος, κατακρημνίζονται ραγδαία ή υποθηκεύονται όλα τα ως τώρα κεκτημένα: των κρατών η ανεξαρτησία, των εθνών η ελευθερία και των λαών τα δικαιώματα. Το εθνικό, το κοινωνικό και το οικολογικό ζήτημα, προσλαμβάνουν τώρα κολοσσιαίες διαστάσεις. Κι αυτή ακόμα η ιδιωτική-αστική ελευθερία μεταβάλλεται σε ιστορική ανάμνηση, γιατί αφ’ ης στιγμής το επικοινωνιακό τεχνοσύστημα έχει εισβάλει στον ιδιωτικό χώρο, η ιδιωτική ελευθερία έχασε οριστικά το έδαφος κάτω από τα πόδια της. Η τηλεόραση, για παράδειγμα, έχει μεταφέρει τον τεχνοσυστημικό έλεγχο μέσα στα σπίτια, στο «άδυτο» της ιδιωτικότητας. «Δεν είναι αναγκαίο, λέει ο Jean Baudrillard, να φανταστούμε αυτόν τον έλεγχο σαν το περισκόπιο του καθεστώτος που κατασκοπεύει την ιδιωτική ζωή των πάντων, γιατί η τηλεόραση είναι ήδη καλύτερη απ’ αυτό: εξασφαλίζει πως οι άνθρωποι δεν θα μιλούν πλέον μεταξύ τους, πως θα είναι οριστικά απομονωμένοι μπροστά σε δηλώσεις χωρίς απόκριση.»

Βρισκόμαστε έτσι και πάλι στο «σημείο μηδέν». Και μοιραία το απελευθερωτικό πρόταγμα ξαναγίνεται επίκαιρο. Μόνο που δεν υπάρχει πλέον διαθέσιμος ήρωας να το αναλάβει. Ο νεωτερικός πολιτισμός έχει υποστεί ολική αντιηρωική στείρωση. Η εντός του επανάληψη του μυθικού κύκλου της Πολιτικής, είναι πλέον αδύνατη.

Επειδή η άγνοια των λόγων της απροσδόκητης αυτής κατάστασης μοιραία αναπληρώνεται από διάφορες εκδοχές συνομωσιολογίας, ας τους δούμε δι’ ολίγων.

Από τα τέλη του 19^ου αιώνα, πλάϊ στις δύο εκδοχές ελευθερίας, τη μίνιμουμ δεξιά-αστική και τη μάξιμουμ αριστερή-σοσιαλιστική, κάποιες εκκεντρικές «πρωτοπορίες» -από τον χώρο της Τέχνης- λάνσαραν μια νέα εκδοχή ελευθερίας: την ελευθερία της ιδιωτικής επιθυμίας από κάθε είδους κανονιστικό (: «κομφορμιστικό») θέσφατο. Η «απελευθέρωση των ενστίκτων» ήταν μια καίρια διατύπωσή της. «Καλό είναι ό,τι με ευχαριστεί», ήταν μια άλλη εξ ίσου ευθύβολη διατύπωση. Η γοητεία αυτού του είδους ελευθερίας, ακολουθώντας την «υπόγεια διαδρομή», θα βγει στην επιφάνεια και θα υπερφαλαγγίσει, μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, την όποια γοητεία διατηρούσε ακόμη η φθαρμένη αστική ελευθερία και μαζί της η αμφιλεγόμενη σοσιαλιστική. Με τη μεταμοντέρνα πολιτισμική επανάσταση (Μάης ’68 κλπ.) η νέα αυτή ελευθερία θα αναλάβει τα ηνία του νεωτερικού φαντασιακού και ως το τέλος του αιώνα θα το κυριεύσει εξ ολοκλήρου.[7]

Μιλάμε για το πέρασμα στον μεταμοντέρνο μηδενισμό, όπου ο μηδενισμός του συλλογικού υποκειμένου ολοκληρώνεται με τον μηδενισμό του ατομικού υποκειμένου. Αν ο μοντέρνος μηδενισμός διέλυσε τη συλλογική ταυτότητα, ο μεταμοντέρνος ολοκληρώνει την ανθρωπολογική αποσύνθεση διαλύοντας την ατομική ταυτότητα.

Ο μοντέρνος μηδενισμός αρχίζει με την κατάρρευση της μεταφυσικής (θρησκευτικής) κεφαλής του συλλογικού, συνεχίζεται με την κατάτμηση του συλλογικού σε άσχετα άτομα και ολοκληρώνεται με την ανακατασκευή του συλλογικού στη βάση του τεχνοσυστημικού προτάγματος: της ολοσχερούς συστημικής εκτεχνίκευσης των κοινωνικών σχέσεων. Ομοίως: ο μεταμοντέρνος μηδενισμός αρχίζει με την κατάρρευση της αντίστοιχης εσωτερικής στο Άτομο μεταφυσικής κεφαλής (που οι νεωτερικοί φιλόσοφοι εκθείασαν ως «Λόγο» και ο Φρόϋντ αποδόμησε ως έξωθεν διεμβαλλόμενη «πηγή δυστυχίας»: ως εξουσιαστικό «Υπερεγώ»). Συνεχίζεται δε με την κατάτμηση-διάλυση του «Ατόμου», σε «στοιχειώδη σωματίδια» ή μεμονωμένα «ψυχόρμητα» και «ένστικτα», ο χρόνος των οποίων περιορίζεται μόνο στο εκάστοτε παρόν. Τέλος, η μεταμοντέρνα διεργασία ολοκληρώνεται με την υπαγωγή της προσωπικότητας στη δεσποτεία της οχλοκρατίας των πολλών «εγώ», που διαγκωνίζονται για την άνοδο στο θρόνο του απόντος κοινωνικού-ταυτοποιητικού Εγώ. Για να γίνουν, προφανώς, «χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη».

Η αποσύνθεση του νεωτερικού Ατόμου αξιοποιήθηκε πλήρως από τον Τεχνοσυστημικό Λεβιάθαν. Διαβλέποντας ότι μπορεί να πετύχει, αυτό που εις μάτην ονειρεύτηκαν οι από καταβολής κόσμου αρχές και εξουσίες, -να υποκαταστήσει δηλαδή το διαλυμένο ενδο-ατομικό κοινωνικό-ταυτοποιητικό Εγώ και να αναπτύξει μια απ’ ευθείας σχέση με τα «ένστικτα» του ανθρωπολογικού υποζυγίου-, προσαρμόστηκε στην ανθρωπολογική αποσύνθεση, την οργάνωσε και την επιτάχυνε. Διεμβάλλοντας, μέσω του μιντιακού υποσυστήματος, τις ανάγκες του ως μύχιες προσωπικές επιθυμίες των «ατόμων», που μόνο αυτό είναι σε θέση να ικανοποιήσει, πέτυχε την τέλεια ανθρωπολογική χειραγώγηση. «Η κατανάλωση γίνεται αξία και οι αξίες καταναλωτικά αγαθά».[8] -Όλες οι άλλοτε υπερατομικές αξίες, νεωτερικές και προνεωτερικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, φιλοσοφικές και επιστημονικές.

Οίκοθεν νοείται ότι η επικράτηση του μεταμοντέρνου μηδενισμού εξαφάνισε μαζί με την αντιαστική Αριστερά και την «συντηρητική» ή «φιλελεύθερη» αστική Δεξιά, αλλά και τον ίδιο τον Αστό ως τύπο ανθρώπου. Ο τρομερός αυτός -«προμηθεϊκός» κατά τους μεν «φαουστικός» κατά τους δε- ασκητής της «αναβεβλημένης απόλαυσης», αφού φόρεσε τη λεοντή του κοσμοϊστορικού Νικητή, κήρυξε  το «τέλος της Ιστορίας» ...«και διαλαθών απεχώρησεν»!

ΙΙΙ

Η οργανική όσμωση μεταξύ Τεχνοσυστήματος και ανθρωπολογικής αποσύνθεσης, διευκολύνθηκε από την τεχνητή παράταση της «κοινωνίας της αφθονίας» με την απεριόριστη πιστωτική επέκταση και διεύρυνση των «ελλειμμάτων». Πράγμα που πληρώθηκε, όπως όλοι ξέρουμε τώρα, με την είσοδο του Συστήματος στην δεύτερη μεγάλη κρίση της «παγκοσμιοποίησης», -της υπό αμερικανική εθνική ηγεσία. Ήδη και με το ξεκίνημα της νέας μεγάλης κρίσης, η χαξλεϊκή «μεταμοντέρνα μαζική δημοκρατία», η υποσχόμενη την πανευφρόσυνη «αυτοκρατορία των αισθήσεων», θα δείξει το αναπάντεχο οργουελικό της πρόσωπο.[9]

Κατά κάποιον νεωτερικώς αδιάγνωστο τραγικό νόμο, η συμμαχία ανάμεσα στα «δύο τέρατα», την τοκογλυφική πλουτοκρατία και την πελατειακή οχλοκρατία, που ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είδε να «βάφει στο αίμα» την επόμενη μέρα της ελληνικής πολίχνης του ομώνυμου διηγήματος,[10] έχει τώρα αναπτυχθεί σε πλανητική κλίμακα. Και καθώς «οχλοκράτης» είναι, έτσι κι αλλιώς, ο άνθρωπος που άγεται και φέρεται από τον «όχλο των παθών» του, ο μεταμοντέρνος μηδενισμός δεν είναι παρά η ειδική μορφή «οχλοκρατίας», η οποία αντιστοιχεί ακριβώς στην κατάρρευση του Ατόμου της ιδιωτικής-αστικής ελευθερίας, εντός του κλωβού «εικονικής πραγματικότητας» που η ίδια συν τω χρόνω έχει διαμορφώσει. Χάρη στην καθήλωση του μεταμοντέρνου οχλοκράτη στο πελατειακό «παρόν» των εκάστοτε επιθυμητικών «σωματιδίων» του, μπορεί άνετα ο διεθνής και τεχνοσυστημικός πλέον, «σεβάσμιος τοκογλύφος», ο «νεκρόσιτος» και «ερεβομανής», κατά τον Ποιητή, να «κοπροκρατεί το μέλλον»![11]

Κακά τα ψέματα. Στο σύστημα των «δύο τεράτων» οι «αριστεροί» είναι είτε μηδενιστές είτε απολιθώματα. Δεν χωράει Τρίτη εκδοχή στη «Νέα Εποχή». Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και με τους «φιλελεύθερους» αντιπάλους τους. Ανάμεσα στη μοντέρνα και στη μεταμοντέρνα εποχή «χάσμα μέγα εστήρικται». Ακόμα και αν ήταν δυνατός και επιπλέον ομόθυμα αποδεκτός, ένας απροκατάληπτος κριτικός απολογισμός της διεθνούς εμπειρίας της μοντερνιστικής αριστεράς, θα ήταν αδύνατο να καταστήσει επιτυχέστερη εκείνης, την όποια «πολιτική» των μεταμοντέρνων επιγόνων της!

Η απόλυτη αδυναμία πραγματικής αντίστασης είναι εδώ κάτι το απολύτως φυσιολογικό. Κι αυτό σε ολόκληρη τη Δύση. Ο μύθος του τερατοκτόνου ήρωα δεν λειτουργεί στα στερνά των ατομοκεντρικών πολιτισμών. Τι λειτουργεί εκεί θέλει βαθειά κατάδυση στην ομόλογη εποχή του πρώτου διδάξαντος την ελευθερία πολιτισμού, για να το αντιληφθεί κανείς. Το θέμα είναι, πάντως, ότι «το ζητούμενο του ανθρώπου», το απελευθερωτικό πρόταγμα, έχει πλέον τεθεί εκτός νεωτερικού πολιτισμού. Έχει μετατεθεί εκεί όπου κι ο ίδιος γεννήθηκε: στο πεδίο των σχέσεων ανάμεσα στις μεγάλες θρησκείες της ανθρωπότητας. Ή εν πάση περιπτώσει, σε ό,τι σώζεται απ’ αυτές.

Το τι τέξεται εκεί η επιούσα δεν το ξέρουμε. Ελπίζουμε να μην είναι μόνο η αλληλοκτονική μανία του εξτρεμιστικού ισλαμικού φουνταμενταλισμού.

Θα κλείσω με την κλασική ακροτελεύτια λαϊκή μας ρήση, που απέκτησε και μοντέρνα φιλοσοφική περιωπή, καθώς την επανέλαβε στη συνέντευξη-διαθήκη του ο πολύς Μαρτίνος Χάϊντεγκερ: Μόνο ένας Θεός θα μας σώσει!   

Σημειώσεις

[1] Πρόκειται για τον μύθο του Κάδμου, ο οποίος ενώ περιεργαζόταν το θεριό που μόλις σκότωσε, άκουσε μια φωνή από ψηλά να του λέει: “Γιατί, γυιέ του Αγήνορα, κοιτάς το ερπετό που σκότωσες; Κι εσύ, μια μέρα, θα πάρεις τέτοια μορφή”. (Απολλόδωρος).

[2] Οδυσσέας Ελύτης, Εν Λευκώ, σ. 255. Ίκαρος 1992.

[3] Αριστοτέλης, Πολιτικά.

[4] Κλασικές διατυπώσεις από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (των Μαρξ-Έγκελς), το Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία (του Μαρξ) και το Κράτος και Επανάσταση (του Λένιν).

[5] Εμβληματικές διατυπώσεις του Μπενζαμέν Κονστάν (1767-1830).

[6] Για και την αυτονόμηση της Τεχνικής και την δήθεν «ουδετερότητά» της  βλ. Ζακ Ελλύλ, Το Τεχνικό Σύστημα (μετ. Γιάννης Ιωαννίδης. Εκδ. Αλήστου Μνήμης).

[7] Για την εξέλιξη αυτή βλ. Παναγιώτης Κονδύλης, Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού. Η μετάβαση από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από τον φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία. (Εκδ. Θεμέλιο 1995^β)

[8] Παναγιώτης Κονδύλης, ΔΙΑΒΑΖΩ, τ. 384, Απρίλιος 1998.

[9] Αναφορά στα προφητικά έργα των Αλντους Χάξλεϋ (: Γενναίος νέος κόσμος. Γρηγόρης Μ.Π. 1971) και Τζορτζ Όργουελ (: 1984. Κάκτος 1978.)

[10] Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τα δύο τέρατα. Άπαντα, τ. Δ’ σ. 316. Κριτική έκδοση Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος. Εκδόσεις ΔΟΜΟΣ. (Ευχαριστίες στον Λάκη Προγκίδη που μου τα θύμισε.)

[11] Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον εστί. Ανάγνωσμα τέταρτο.

πηγή: Aντίφωνο, 18/2/2015

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι εκάστοτε "κοινωνικές", "θρησκευτικές" ή "πολιτικές" μεθοδεύσεις που στοχεύουν στην τροποποίηση της προσωπικότητας αλλά και του έργου ενός εξωσυμβατικού διανοητή ή δημιουργού έτσι ώστε, ο απόηχος του έργου του, να εναρμονίζεται με τις εκάστοτε επιταγές του κρατούντος δόγματος. 

      Το θέμα ενέχει παγκοσμιότητα και συνήθως απευθύνεται σε μυθριδατισμένο κοινό που, κατά κανόνα, λειτουργεί με το θυμικό ή με την πίστη του αλλά ποτέ με την κρίση του. 

 Ο απόηχος του περιθωρίου και οι βιογραφίες της σκιάς

Σωτήρης Αμάραντος

 Όπως μπορούμε σήμερα καλώς να γνωρίζουμε, στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας των ανθρώπινων κοινωνιών, έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους σκληρές μορφές ανισότητας και ετερονομίας. Κοινωνικά μορφώματα και πολιτικά καθεστώτα που εμπόδισαν με κάθε τρόπο την ελεύθερη έκφραση και ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Η καταπίεση της προσωπικότητας, ο χωρισμός δηλαδή του ανθρώπου από «αυτό που μπορεί», συνιστά ένα λίγο ή πολύ σταθερό γεγονός, που προηγείται σαφώς των ταξικών ανταγωνισμών, όπως βέβαια και της θεωρητικής τους ανακάλυψης κατά τον 19ο αιώνα. Άλλωστε η ιστορία της καταπίεσης έχει παρουσία ίση με την ηλικία της ανθρωπότητας, έστω κι αν ορισμένες κοινωνίες μπόρεσαν να μετριάσουν ή να απελευθερώσουν την ανθρώπινη σκέψη και πράξη. 

Γενικά μιλώντας, θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το φαινόμενο αυτό ως μια σχετικά συντεταγμένη απόπειρα καθήλωσης του νου, της ψυχής και του σώματος στην κυρίαρχη λογική του κοινωνικού συστήματος. Η καθήλωση αυτή βρίσκει μορφολογικά την κορύφωσή της σε δυο εκδοχές που αποτελούν ταυτόχρονα και τα όρια της. Η πρώτη σχετίζεται με την πλήρη ενσωμάτωση στην κυρίαρχη λογική, η οποία καταπνίγει κάθε στοιχείο που αρνείται την υποταγή στα καθιερωμένα καλούπια του κοινωνικού ιδανικού. Ένας τέτοιου είδους συμβιβασμός διασώζει το υποκείμενο από τις πιθανές βιολογικές, ψυχολογικές και οικονομικές συνέπειες της στέρησης, αλλά αφαιρεί από τη συνείδηση την ελευθερία και τη δημιουργικότητα, κατ΄ουσίαν χωρίζει τον άνθρωπο από τη μέγιστη κατάκτηση της ύπαρξής του, που αποτυπώνεται σημειολογικά  στην όρθια στάση! Του ζώου που ατενίζει με δέος και σθένος τον ορίζοντα του βίου του, που ομιλεί, σκέπτεται, αναιρεί τη σκέψη του και δρα! Η άλλη οριακή κατάσταση της φίμωσης, στην προσπάθειά της να διατηρήσει όλα τα προηγούμενα χωροθετείται από την κοινωνία στο «εσωτερικό ενός εξωτερικού», στο περιθώριο των κοινωνικών σχέσεων, εκεί όπου το ιδιοφυές διασταυρώνεται με το παράδοξο και όπου οι όποιες αρχειοθετήσεις του κυρίως κόσμου, αφού αρθούν, προκαλούν στο κάτοπτρο ετούτης της σύνθεσης ένα στιγμιαίο λυτρωτικό καγχασμό. Φυσικά, τα όρια του κόσμου εξακολουθούν να σημαίνουν με αρνητικό τρόπο τη συνύπαρξη, ακόμη και για την πιο μοναχική και ελεύθερη συνείδηση. Τελικώς το τελωνείο του κόσμου, για να σε κάνει μέτοχο στις χάρες και τις χαρές του, θα ζητήσει ως ενέχυρο εκείνο που σε κάνει επικίνδυνο για την τάξη των πραγμάτων του. 

Ίσως θα ήταν χρήσιμο στο σημείο αυτό, να μιλήσουμε για τις αναγκαίες εκείνες προϋποθέσεις της συλλογικής αυτοσυντήρησης, οι οποίες και καθιστούν υποχρεωτικό, ένα κάποιο οργανωτικό κλείσιμο των θεσμών. Μια τέτοια όμως ερμηνευτική, πέρα από μια γενική νόρμα που ισχύει για κάθε πολιτισμό, δεν μπορεί να εξηγήσει, την ποικιλία, το εύρος και την ένταση όλων εκείνων των μορφών ετερονομίας που επικρατούν κάθε φορά. Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, στο βιβλίο του «Έρως και πολιτισμός», κάνει μια αξιόλογη προσπάθεια, χρησιμοποιώντας στον σκληρό πυρήνα του βιβλίου του κοινωνιολογικά επιχειρήματα, να απαντήσει στο βασικό πρόβλημα που είχε θέσει, μερικές δεκαετίες νωρίτερα, ο Φρόυντ. Στο έργο του «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας» ο πατέρας της ψυχανάλυσης πραγματεύεται το ζήτημα του πολιτισμού, στη σχέση του με τη ψυχική ατομικότητα και τα παράγωγά της, συναισθήματα δυστυχίας. Η σύγκρουση των ψυχικών ενορμήσεων, με τις ορίζουσες της κοινωνίας είναι επιβεβλημένη για τη διατήρηση και πρόοδο του πολιτισμού. Η σημαντική αυτή προσέγγιση, η οποία δεν αντλεί την καινοφάνειά της, τόσο από τη σύλληψή της ιδέας της σύγκρουσης, μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, αλλά απο τη ψυχαναλυτική της θεμελίωση, αγνοεί την κοινωνική πολυπλοκότητα του φαινομένου της ετερονομίας. Ο Φρόυντ, αποδίδοντας καθολική ιστορική ισχύ, στα χαρακτηριστικά της οργάνωσης  των δομών της κοινωνίας που τον περιβάλλει, όχι μόνο καθηλώνει και συρρικνώνει το παρελθόν της ανθρωπότητας, αλλά της αρνείται και ένα διαφορετικό μέλλον. Το συγγραφικό εγχείρημα του Μαρκούζε στοχεύει ακριβώς να αποκαταστήσει την προοπτική ενός καλύτερου, για την ανθρωπότητα, μέλλοντος.

Η κοινωνική επιστήμη και φιλοσοφία, μέχρι σήμερα, έχει αναλύσει ικανοποιητικά, κάτω από διαφορετικές προσεγγίσεις, τους μηχανισμούς της κοινωνικής αναπαραγωγής των κυρίαρχων δομών, όπως και τις αποκλείσεις από αυτές. Στη δική μας προβληματική, ο στόχος δεν είναι η ανάδειξη του κανόνα. Αν κάτι καθοδηγεί το στοχαστικό μας ενδιαφέρον είναι η εξαίρεση. Πέρα από τις μαζικές και αφηρημένες κατηγορίες τόσο του κυρίαρχου κόσμου, όσο και του κοινωνικού αποκλεισμού, αναζητούμε προσωπικές βιογραφίες που με τη στάση ζωής και με το έργο τους έθεσαν, έναντι της σύγκρουσης ατόμου και κοινωνίας, πολύ περισσότερα ερωτήματα από αυτά που θα μπορούσαν να απαντήσουν. Δεν είναι εύκολο να  αποφανθούμε, για το αν τέτοιου είδους ατομικές πορείες μπορούν να αποτελέσουν το προοίμιο μιας ιστορικής εξέλιξης, η οποία θα συντονίσει τις ανθρώπινες σχέσεις προς μια εντελώς άλλη μορφή κοινωνικότητας ή εάν πρόκειται για τους καταραμένους προφήτες ενός μέλλοντος καταδικασμένου να εκλείψει πριν καν υπάρξει. Έτσι στη χειρότερη των περιπτώσεων, η μετά το θάνατο διάδοση της φήμης τους, μπορεί κάλλιστα να εκληφθεί ως το άλλοθι της φωτεινής και πολυσύχναστης πλευράς του κόσμου, απέναντι στο περιθώριο που τους είχε καταδικάσει. 

Από ένα σύνολο περιπτώσεων όπου η ιστορία μας παρέχει, θα επιλέξουμε τρεις, όχι τόσο γιατί αυτές αποτελούν τις αντιπροσωπευτικότερες, σε ένα πεδίο μελέτης όπου δεν υπόκειται εύκολα σε κανόνες, αλλά διότι θεωρούμε πως διευκολύνουν τη διείσδυση της σκέψης μας στους σκιώδεις δρόμους του περιθωρίου. Πρόκειται πράγματι για τρεις ιδιαίτερες προσωπικότητες που βίωσαν κάτω από διαφορετικές συνθήκες τη μυσταγωγία της σκιάς, το χάος που «τιμωρεί» όποιον υπερβαίνει (έστω και χωρίς καμιά διάθεση υπαρκτικής ύβρεως) τον πάγιο χαρακτήρα των κοινωνικών συστημάτων. Τα πραγματολογικά στοιχεία του περιθωρίου, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να πούμε ότι διαχωρίζονται από τις ποιότητες του κόσμου, αντίθετα είναι η σχετικά μη διευθετημένη εκδοχή του. Κατ΄αναλογία λοιπόν, οι άνθρωποι που χρεώνονται το βάρος του περιθωρίου απηχούν, με τον τρόπο της σχετικής αταξίας, τους διχασμούς και τις αντιφάσεις του κόσμου και της εποχής τους. 

Θα ξεκινήσουμε με τον Μαξ Στίρνερ. Γεννήθηκε στις αρχές του 19ου  αιώνα στη Βαυαρία. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τη ζωή και η ιδιοσυστασία των στοχασμών του, τον τοποθέτησε υπό την αυστηρά περιοριστική προοπτική μιας πνευματικής και κοινωνικής απομόνωσης. Η συνεισφορά του Στίρνερ στο πεδίο του στοχασμού, που αρθρώνεται με ένα άκρως προκλητικό περιεχόμενο, αρχίζει και τελειώνει, εάν εξαιρέσει κανείς την κατά καιρούς αρθρογραφία του, με την έκδοση του βιβλίου του «Ο μοναδικός και η ιδιοκτησία του»(1844). Εκεί  αναπτύσσει ως τις έσχατές της συνέπειες, τη φιλοσοφία της ελευθερίας του ατόμου. Η πλήρης άρνησή του να υποταχτεί σε θρησκευτικού ή κοσμικού τύπου ηθικές επιταγές και το ιδεολογικό πρόταγμα του εγωισμού, δηλώνουν, αν και κάπως όψιμα, την εξέγερση του σύγχρονου ανθρώπου από τον ολοκληρωτισμό των εξουσιαστικών δομών και των μαζικών συστημάτων κάθε είδους και προμηνύουν το μηδενισμό. Το ιδεώδες του απολυτοποιημένου Εγώ επιβεβαιώνει την αδιέξοδη φυγή του Στίρνερ από τον κόσμο: «Για μένα, τίποτε δεν βρίσκεται πάνω από μένα!». Η τελευταία δεκαετία της ζωής του στιγματίστηκε από την κοινωνική ανυποληψία, την οικονομική εξαθλίωση και την απομόνωση.  

Ο δεύτερος είναι ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ένας εξαιρετικά προικισμένος κριτικός της λογοτεχνίας, όπως ήθελε να αυτοπροσδιορίζεται, μα που όπως αναφέρει η Χάννα Άρεντ, στο βιβλίο της «άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς», πολύ δύσκολα κάποιος θα μπορούσε να τον τοποθετήσει σε κάποια συμβατική κατηγορία. Οι φιλίες του μετρημένες, τα πάθη, που πυροδότησαν τα γραπτά του, έντονα.  Πολύ πριν διαφύγει από τη χιτλερική Γερμανία, ο γερμανοεβραϊκής καταγωγής Μπένγιαμιν, είχε νιώσει βαθιά μέσα του τον ασύμπτωτο, ως προς τις κυρίαρχες ιεραρχήσεις, τρόπο να αφουγκράζεται  τον εαυτό του και τους άλλους. Είχε ήδη επιλέξει τα μικροπεριστατικά και τα μικροπράγματα της καθημερινότητας ως σημεία φανέρωσης των βαθύτερων αληθειών του κόσμου. Μια τέτοια θέαση όμως έβρισκε εμπόδια σε όλες τις πτυχές του θεσμισμένου πραγματικού και σχεδόν κανένα λιμάνι δεν ήταν έτοιμο, τουλάχιστον εκείνη την εποχή, να δεχτεί τη στόχευση, την πολυπλοκότητα και το ύφος της γραφής του.  Ένας πνευματικός δημιουργός που χρησιμοποιούσε τη μαρξιστική μέθοδο, χωρίς να αποδέχεται τον ιστορικό υλισμό, ενώ ταυτόχρονα αναζητά απροκάλυπτα το μεσσιανικό στοιχείο, χωρίς να παραδίδεται στη θρησκευτική πίστη, ας αναρωτηθούμε σε ποιον κόσμο θα μπορούσε να είναι ευπρόσδεκτος. Η συνδυαστική παρουσία των κοινωνικών αναχωμάτων και της κακής συγκυρίας, τον φέρνουν αντιμέτωπο με το σημαντικότερο δίλλημα της ζωής του. Όταν οι Ισπανοί κρατικοί αξιωματούχοι του αρνούνται, στα σύνορα Ισπανίας-Γαλλίας, να του χορηγήσουν άδεια εισόδου στη χώρα τους, την οποία θα χρησιμοποιούσε ως ενδιάμεσο σταθμό πριν καταλήξει στην Αμερική, για να γλυτώσει οριστικά από την ναζιστική φρίκη, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Ήταν  Σεπτέμβριος του 1940. 

Η τρίτη περίπτωση παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον. Πρόκειται για τον Έλληνα φιλόλογο, λογοτέχνη και κριτικό της λογοτεχνίας, Ρένο Αποστολίδη. Πολύ νωρίς ανέπτυξε έναν ισχυρό και ασυμβίβαστο χαρακτήρα, ο οποίος τον συνόδευσε μέχρι το τέλος της ζωής του, ακόμη και σε εγχειρήματα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, για εμάς τους απλούς παρατηρητές, ως αντινομικά.  Υπήρξε ένα ανεπανάληπτο κράμα διανοητικής ορμητικότητας, κριτικής αυστηρότητας, αντισυμβατικότητας και ευαισθησίας. Σχεδόν σε όλη του τη ζωή πλήρωσε ακριβά, με διάφορες διώξεις και αποκλεισμούς, τη βαθύτερη  συνειδησιακή ανάγκη της αυτονομίας. Ο Ρένος Αποστολίδης, εκτός από ένα σημαντικό και πολυδιάστατο έργο, που αποτυπώνεται σε εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες, μας αφήνει και ένα σύνολο πράξεων μέγιστου πνευματικού και πολιτικού συμβολισμού. Σε αυτές θα μπορούσε κανείς να συμπεριλάβει την άρνησή του να κάνει χρήση του όπλου του, κατά την εξαναγκαστική του στράτευση στον εμφύλιο πόλεμο , καθώς και την υποκίνηση πλήθους και τελικώς την εισβολή στην ελληνική βουλή τον Ιούλιο του 1964.  Για την πράξη του αυτή τιμωρήθηκε σκληρά, τόσο από την πολιτική εξουσίας και τον οικείο σε αυτήν τύπο, με επιθέσεις που είχαν ως στόχο την ηθική του εξόντωση, κατά την περίοδο της προφυλάκισής του, όσο και με τον εγκλεισμό του στις φυλακές ως συνέπεια της καταδικαστικής απόφασης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, η κοινωνική απομόνωση που του είχαν επιβάλλει άρχισε κάπως να κάμπτεται, όχι βέβαια χωρίς κάποια, σκοπιμότητα από την πλευρά του συστήματος κυριαρχίας, όπως θα μπορούσε με την κοφτερή του κρίση και με τη συνοδεία ενός σκωπτικού χαμόγελου να σχολιάσει και ο ίδιος.

Τρεις τόσο διαφορετικοί τύποι προσωπικότητας που αντιμετώπισαν με θάρρος και ορμητικότητα τα αδιέξοδα του περιθωρίου, όπου διατήρησαν, σε πολλές περιπτώσεις και κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, το οδυνηρό προνόμιο του μη συμβιβασμού, δίνοντας τη μάχη μέχρι τέλους, με τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς τους δαίμονες, ακόμη κι αν ήξεραν ότι θα ήταν τελικώς οι χαμένοι. Αυτό που μπορούμε να αντλήσουμε από τις τρεις αυτές βιογραφίες, δεν είναι η ταυτιστική ανάγκη που τροφοδοτεί μιμητικές πράξεις του παραδείγματός τους, το οποίο σε πολλές του πτυχές, ίσως και να μας βρίσκει αντίθετους, αλλά η αίσθηση των ποικίλων δυνάμεων που δύναται να απελευθερώσει αποκαλυπτικά και δημιουργικά ο άνθρωπος, όταν η ζωή τον φέρνει αντιμέτωπο με κάτι που είναι τερατωδώς ισχυρότερο.

πηγή: Aντίφωνο

Ο Χρόνος αποτελεί προαιώνια απορία... Στοχαστές σημαίνοντες ασχολήθηκαν συστηματικά και προσκόμισαν, στην περιπέτεια της σκέψης, σημαντικές και εξόχως ενδιαφέρουσες απόψεις... Η σημερινή επιστήμη αρχίζει και τον εντάσσει στις αναλύσεις και τους υπολογισμούς της...

Δημοσιεύθηκε : Τετάρτη, 07 Ιανουάριος 2015 08:30 | Εμφανίσεις: 58

Σπύρος Μανουσέλης

 Αντίθετα με ό,τι πιστεύαμε επί αιώνες, το Σύμπαν δεν είναι στατικό αλλά εξελίσσεται δημιουργώντας νέες, πιο σύνθετες δομές. Γεγονός που υποδεικνύει τη δημιουργική δράση του χρόνου στην οργάνωση του σύν-παντος. Εξάλλου τα επικρατέστερα γνωστικά μας μοντέλα προϋποθέτουν έναν μονόφορο, δηλαδή μη αναστρέψιμο, χρόνο: το «βέλος του χρόνου» δεν είναι αμφίδρομο, αλλά κινείται αποκλειστικά από το παρελθόν προς το μέλλον (και ποτέ αντίστροφα).

 

Στο παρόν άρθρο -το πρώτο στην αρχή του «νέου χρόνου»- θα εξετάσουμε γιατί η σύγχρονη επιστήμη, μολονότι επιμένει να παραβλέπει τη σημασία του χρόνου, είναι πλέον υποχρεωμένη να αποδεχτεί και κυρίως να εξηγήσει την εγγενή χρονικότητα όλων των φυσικών φαινομένων: στο «συν+παν» τα πάντα εξελίσσονται... συν τω χρόνω. Τίποτε δεν παραμένει στατικό και αμετάβλητο, ούτε και αυτή η ίδια η έννοια του χρόνου.

 

Αραγε, μπορούν να περιγραφούν με τη γλώσσα της επιστήμης φαινόμενα εξ ορισμού μοναδικά και ανεπανάληπτα στον χρόνο; Αν, όπως λέγεται, κάθε φυσική επιστήμη συγκροτείται πάνω στη μελέτη εμπειρικών, διυποκειμενικά επιβεβαιωμένων και επαναλαμβανόμενων φαινομένων, τότε πώς νομιμοποιείται ο επιστημονικός λόγος όταν περιγράφει φαινόμενα «μοναδικά», όπως η αρχή του σύμπαντος, της ζωής, ή και του ίδιου του χρόνου;

 

Τέτοια σπάνια κοσμογονικά συμβάντα οι ειδικοί τα αποκαλούν «ανωμαλίες» ή «μοναδικότητες» επειδή οι γνωστές εξισώσεις και τα μαθηματικά εργαλεία που διαθέτουμε δεν μπορούν να εφαρμοστούν για την περιγραφή τους και καταρρέουν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων «ανωμαλιών» είναι τόσο η Μεγάλη Εκρηξη (Big Bang), από την οποία υποτίθεται ότι προέκυψαν τα πάντα, όσο και η Μεγάλη Σύνθλιψη (Big Crunch), που θεωρείται ένα από τα πιο πιθανά σενάρια για το τέλος του υπαρκτού χωροχρόνου και όλων όσα περιέχονται μέσα σε αυτόν.

 

Οταν η κλασική επιστήμη απώλεσε τον χρόνο

Προσβλέποντας σε μια «αντικειμενική» και άρα διαχρονική περιγραφή του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος όλων των φυσικών φαινομένων η κλασική φυσική, ήδη από την εποχή του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα, όφειλε να υποβαθμίσει τον χρόνο σε απλή γεωμετρική παράμετρο, μετρήσιμη με κάποιον λίγο - πολύ ακριβή τρόπο (π.χ. ρολόγια) από όλους τους παρατηρητές που βρίσκονται στο ίδιο σύστημα αναφοράς. Κατά συνέπεια, η «χρονικότητα» και η «ιστορικότητα» των φαινομένων που όλοι οι άνθρωποι διαπιστώνουν στην καθημερινή τους ζωή έπρεπε να θυσιαστεί στον βωμό της «αντικειμενικής» γνώσης.

 

Ο ίδιος ο χρόνος, θεωρούμενος ως μια απλή παράμετρος στη μαθηματική περιγραφή της κίνησης, μπορεί κάλλιστα να λαμβάνει θετικές ή και αρνητικές τιμές, και αυτή η χρονική αντιστροφή από το t στο -t δεν επηρεάζει καθόλου τους βασικούς νόμους που περιγράφουν τη δυναμική των υλικών αντικειμένων. Κάθε διεργασία στη φύση μπορεί να συντελείται ελεύθερα, όχι μόνο από το παρελθόν προς το μέλλον αλλά και αντιστρόφως, από το μέλλον στο παρελθόν, χωρίς αυτό να επηρεάζει ουσιαστικά τα παρατηρούμενα φαινόμενα.

 

Αυτή η αντιδιαισθητική συμμετρία μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος αποτελεί θεμελιώδη παραδοχή όχι μόνο της κλασικής νευτώνειας φυσικής αλλά και της πολύ πιο ανατρεπτικής σύγχρονης φυσικής: τόσο η θεωρία της σχετικότητας όσο και η κβαντική φυσική υιοθετούν μια «κλασική» -δηλαδή αχρονική- περιγραφή του φυσικού κόσμου.

 

Δεν θα πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το ότι, από τη σκοπιά της φυσικής, η κοινή ανθρώπινη αντίληψη για τον χρόνο κατέληξε να θεωρείται μια υποκειμενική αυταπάτη: μια ιδιαίτερα «επίμονη ψευδαίσθηση», όπως ακούραστα επαναλάβανε ο Αϊνστάιν. Ακόμη και για τον πατέρα του τόσο ανοίκειου σχετικιστικού χωροχρόνου, η ανθρώπινη «αίσθηση» του χρόνου αποτελούσε τροχοπέδη στη βαθύτερη και πληρέστερη κατανόηση του Σύμπαντος.

 

Πάντως, το όνειρο μιας αντικειμενικής -και άρα αχρονικής- περιγραφής της φύσης αποδείχτηκε αναμφίβολα γόνιμο και συνέβαλε στην ανάπτυξη της λεγόμενης «κλασικής» επιστήμης. Ηδη όμως από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε δειλά δειλά να αμφισβητείται.

 

Τα αίτια αυτής της αμφισβήτησης θα πρέπει να αναζητηθούν όχι τόσο στην επίμονη παρουσία του χρόνου όσο κυρίως στην ανάπτυξη νέων επιστημονικών ιδεών: στις θερμοδυναμικές θεωρίες της φυσικής, στις εξελικτικές θεωρίες της βιολογίας και, πιο πρόσφατα, στην ανακάλυψη της χρονικότητας των βασικών κοσμολογικών και αστροφυσικών φαινομένων.

 

Αναζητώντας τον «χαμένο» χρόνο

Σήμερα θα μπορούσε κάποιος να μιλήσει για κυριολεκτική «εισβολή του χρόνου» σε όλους τους τομείς της επιστημονικής γνώσης. Η «αχρονική», μέχρι πρόσφατα, επιστήμη θα συνειδητοποιήσει και -προς μεγάλη της έκπληξη- θα ανακαλύψει ότι οι περισσότερες φυσικοχημικές διεργασίες, καθώς και όλα ανεξαιρέτως τα βιολογικά και τα κοσμολογικά φαινόμενα είναι χρονικά «μη αναστρέψιμα».

 

Θεωρείται πλέον επαρκώς επιβεβαιωμένο ότι ο χρόνος δεν είναι απλώς μια γεωμετρική μεταβλητή αλλά ο αποφασιστικός παράγοντας που διαμορφώνει την πολύπλοκη οργάνωση και τη συμπεριφορά των θερμοδυναμικά «ανοιχτών» συστημάτων: των συστημάτων δηλαδή που υπάρχουν και εξελίσσονται επειδή μπορούν να ανταλλάσσουν ύλη, ενέργεια και πληροφορίες με το περιβάλλον τους. Τα σμήνη γαλαξιών, οι έμβιοι οργανισμοί, αλλά και οι ανθρώπινες κοινωνίες αποτελούν τυπικά παραδείγματα τέτοιων ανοιχτών συστημάτων.

 

Ιδού πώς συνοψίζει τη δημιουργική αρχή της «χρονικότητας» ο βραβευμένος με Νόμπελ Ιλια Πριγκοζίν στο ενδιαφέρον βιβλίο του «Το τέλος της βεβαιότητας» (εκδ. Κάτοπτρο): «Δεν είμαστε εμείς οι άνθρωποι οι γεννήτορες του βέλους του χρόνου. Αντίθετα, είμαστε τα παιδιά του».

 

Πάντως, η σχεδόν καθολική αναγνώριση της «χρονικότητας» έχει ιδιαίτερα ανατρεπτικές και επώδυνες συνέπειες για την «κλασική» επιστημονική κοσμοαντίληψη. Καταρχάς, μας επιβάλλει όχι μόνο να αναγνωρίσουμε αλλά και να εξηγήσουμε σε τι συνίσταται η ουσιαστική ασυμμετρία ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ο χρόνος όχι μόνο δεν αποτελεί, όπως πιστεύαμε, μια ανθρώπινη ψευδαίσθηση αλλά ενυπάρχει και εξηγεί την ανάδυση όλων των πολύπλοκων δομών: από την οργάνωση και τη λειτουργία των ζωντανών οργανισμών μέχρι τη διαμόρφωση και την εξέλιξη των ουράνιων σωμάτων.

 

Επιπλέον, ο χρονικός προσανατολισμός, δηλαδή η πανταχού παρούσα «μη αναστρεψιμότητα» (irreversibility) των περισσότερων φυσικών διαδικασιών, αποτελεί τον κανόνα, ενώ η χρονική «αναστρεψιμότητα» την εξαίρεση. Σε συνθήκες μακριά από τη θερμοδυναμική ισορροπία η οργάνωση και η συμπεριφορά ενός συστήματος δεν είναι προδιαγεγραμμένες.

 

Το μέλλον των πολύπλοκων ανοιχτών συστημάτων δεν είναι προκαθορισμένο ούτε βέβαια προβλέψιμο! Ή τουλάχιστον δεν είναι περισσότερο προβλέψιμο απ’ ό,τι είναι η ζωή ενός ανθρώπου ή μιας κοινωνίας. Και σε αυτό ακριβώς συνίσταται η πολυπλοκότητά τους.

 

Από αυτήν την άποψη, το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα περί μεγιστοποίησης της εντροπίας επιδέχεται μια διαφορετική και πολύ πιο ενδιαφέρουσα «ανάγνωση»: λόγω της μη αναστρεψιμότητας του χρόνου δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον ενός πολύπλοκου συστήματος. Και έτσι ο χρόνος γίνεται ο εγγυητής της ελεύθερης ανάπτυξης του Σύμπαντος.

 

Το βέλος του χρόνου σκοτώνει την... ψευδαίσθηση της αιωνιότητας

Τίποτα δεν απεικονίζει καλύτερα τη μονοσήμαντη, ανομοιόμορφη και μη αναστρέψιμη ροή του χρόνου, δηλαδή τη χρονική ασυμμετρία μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, από την έννοια του «βέλους του χρόνου». Ωστόσο, το βέλος του χρόνου θα κάνει την είσοδό του στην επιστημονική σκέψη με δύο φαινομενικά διαφορετικές εκδοχές: μία αισιόδοξη και μία απαισιόδοξη.

 

Η αισιόδοξη εκδοχή είναι αυτή της βιολογικής εξέλιξης και της σταδιακής πολυπλοκοποίησης της ζωής πάνω στη Γη, όπως περιγράφονται από τη θεωρία της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου. Ενώ μια πεσιμιστική εκδοχή του βέλους του χρόνου προκύπτει από τη θερμοδυναμική των κλειστών συστημάτων, και ειδικότερα από την αρχή της μεγιστοποίησης της εντροπίας.

 

Από τα δύο βασικά αξιώματα της θερμοδυναμικής προκύπτει ότι, εφόσον η συνολική ενέργεια ενός κλειστού συστήματος είναι σταθερή (πρώτο αξίωμα), τότε αυτό το σύστημα τείνει να περνά από τις λιγότερο πιθανές καταστάσεις τάξης και οργάνωσης σε ολοένα πιο πιθανές καταστάσεις αποδιοργάνωσης και αταξίας (μεγιστοποίηση της εντροπίας).

 

Σύμφωνα με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, με το πέρασμα του χρόνου η ενέργεια ενός κλειστού συστήματος υποβαθμίζεται, και άρα η συνολική εντροπία του μπορεί μόνο να αυξάνεται. Αν μάλιστα ολόκληρο το Σύμπαν θεωρηθεί ως ένα κλειστό σύστημα, τότε η σταδιακή ενεργειακή υποβάθμισή του θα οδηγήσει αναπόφευκτα στη μεγιστοποίηση της εντροπίας του, δηλαδή στον θερμικό θάνατό του.

 

Η αχίλλειος πτέρνα αυτής της πεσιμιστικής εκδοχής του βέλους του χρόνου, η μεγιστοποίηση δηλαδή της εντροπίας, είναι ότι προέκυψε αποκλειστικά από τη μελέτη «κλειστών» συστημάτων ή, έστω, των συστημάτων που βρίσκονται κοντά στην κατάσταση της θερμοδυναμικής ισορροπίας (ελάχιστες ανταλλαγές ύλης-ενέργειας με το περιβάλλον τους).

 

Σύντομα, όμως, έγινε σαφές ότι τέτοια κλειστά συστήματα που δεν ανταλλάσσουν καθόλου ύλη και ενέργεια με το περιβάλλον τους δεν υπάρχουν στη φύση. Και η μετέπειτα ανάπτυξη της θερμοδυναμικής των «ανοιχτών συστημάτων» επιβεβαίωσε περίτρανα ότι τα ανοιχτά συστήματα όσο βρίσκονται μακριά από τη θερμοδυναμική ισορροπία όχι μόνο δεν καταρρέουν αλλά μπορούν να αυτοοργανώνονται και να δημιουργούν ολοένα και πιο πολύπλοκες δομές!

 

Τίποτα δεν δραπετεύει απ’ τον κύκλο του χρόνου

Μολονότι ο ποταμός του χρόνου φαίνεται να ρέει αδιάκοπα, ο ίδιος ο χρόνος εξακολουθεί να θεωρείται «άπαυστος», «ατέλεστος» και «ανώλεθρος». Με άλλα λόγια, είναι αιώνιος. Μια ιδέα για τον χρόνο, την οποία συνοψίζει θαυμάσια ο Πλάτων στον «Τίμαιο»: ο πατέρας του Σύμπαντος, δηλαδή ο Κοσμικός Νους που ταυτίζεται με τη Φύση, «σκέφτηκε να δημιουργήσει κάποια κινητή εικόνα της αιωνιότητας. Ενώ λοιπόν έβαζε τάξη στον ουρανό, έφτιαξε και τη ρυθμικά κινούμενη εικόνα της ακίνητης στην ενότητά της αιωνιότητας -το δημιούργημα που έχουμε ονομάσει χρόνο»... «Ο χρόνος λοιπόν γεννήθηκε μαζί με τον ουρανό· και αφού γεννήθηκαν μαζί, θα διαλυθούν μαζί, αν βέβαια χρειαστεί ποτέ να διαλυθούν» («Τίμαιος» 37 d και 38 b, μτφ. Β. Κάλφας, εκδ. Εστία).

 

Αν, όπως υποστηρίζει ο νεοπλατωνιστής Πλωτίνος (βλ. «Εννεάς Τρίτη»), η αιωνιότητα είναι το πρότυπο του χρόνου, τότε η ιδέα του «απείρου» αποτελεί το πρότυπο της αιωνιότητας. Πράγματι, η αφηρημένη μαθηματική ιδέα του απείρου, αν χωροποιηθεί, γεννά τον απόλυτο χώρο, ενώ, αν χρονοποιηθεί, γεννά τον απόλυτο χρόνο!

 

Ανατρέχοντας στην ιστορία των ανθρώπινων ιδεών σχετικά με τον χρόνο διαπιστώνει κανείς τη σταδιακή μετάβαση από τον κυκλικό χρόνο των αρχαίων Ελλήνων στον τελεολογικό και γραμμικό χρόνο των εβραίων-χριστιανών, και από αυτόν στον μαθηματικοποιημένο άχρονο χρόνο της κλασικής φυσικής. Μόνο πρόσφατα η ανθρώπινη σκέψη άρχισε να αναγνωρίζει ότι ο χρόνος παίζει δημιουργικό και αυτοτελή ρόλο στην εξέλιξη της φύσης.

 

Είτε όμως ως ποταμός που ρέει ατέρμονα, όπως ήθελε να τον βλέπει ο Ηράκλειτος, είτε ως ακίνητος σκοτεινός ωκεανός μέσα στον οποίο φαίνεται να ταξιδεύει το Σύμπαν, όπως ακράδαντα πίστευε ο Πλάτωνας, ο χρόνος υπήρξε (και παραμένει) η πιο σκοτεινή, ασαφής και αινιγματική κατηγορία της ανθρώπινης σκέψης.

 

Καλή Χρονιά!

 

πηγή: http://www.efsyn.gr/arthro/hronos-o-dimioyrgikos-katastrofeas

Θεσσαλονίκη, περιδιαβαίνοντας στην ιστορία της:

Ο ενδιαφερόμενος επισκέπτης μπορεί επιλεκτικά να αποκτήσει πληροφορίες για ολόκληρη ή κάποια επί μέρους περίοδο της "ζωής" της Θεσσαλονίκης-Πόλης των Βαλκανίων, τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα, από το 1900 έως το 1930.

 ​

Περιηγηθείτε στη Θεσσαλονίκη, την Πόλη των Βαλκανίων

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

εγκυκλοπαίδεια BRITANNICA

Πριν από μερικές ημέρες, ένας φίλος από τα πολύ παλιά, ο Στρατής Στρατήγης μου έδωσε ένα κείμενο στα αγγλικά και στα ελληνικά, από την Encyclopedia Britannica, το οποίο περιγράφει τον χαρακτήρα των Ελλήνων. Το βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον και επίκαιρο (λόγω των αποτελεσμάτων των εκλογών), το οποίο θέλω να μοιραστώ μαζί σας. Μια παράκληση μόνο. Έστω κι αν σας φαίνονται καινοτοπίες, διαβάστε μέχρι το τέλος γιατί εκεί σας περιμένει μια έκπληξη.

«Παρά τη σύνθετη προέλευσή τους, την ευρεία γεωγραφική εξάπλωση τους και τα κοσμοπολίτικα ένστικτά τους, οι σύγχρονοι Έλληνες είναι ένας αξιοσημείωτα ομοιογενής λαός, αισθητά διαφορετικός κατά τον χαρακτήρα από τους γειτονικούς λαούς, ενωμένος από τον κοινό ενθουσιασμό για τους εθνικούς στόχους και βαθύτατα πεπεισμένος για την ανωτερότητά του έναντι των άλλων εθνών. Ο ξεχωριστός χαρακτήρας τους, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή τάση τους να αντιμετωπίζουν τους μη ελληνικούς πληθυσμούς ως βαρβάρους, αντισταθμίζει, στην πραγματικότητα, τη μεγάλη ενέργεια και τον ζήλο τους στην αφομοίωση άλλων φυλών.

Η προνομιακή θέση την οποία απέκτησαν …οφειλόμενη στον ανώτερο πολιτισμό τους, την ευελιξία τους, τον πλούτο τους και το μονοπώλιο της εκκλησιαστικής εξουσίας, θα τους επέτρεπαν πιθανώς να εξελληνίσουν μονίμως το μεγαλύτερο μέρος της Βαλκανικής, αν έδειχναν περισσότερη συμπάθεια προς τις άλλες χριστιανικές φυλές.

Πάντα ως η πιο πολιτισμένη φυλή στην Ανατολή επηρέασαν τον ένα μετά τον άλλο τους …κατακτητές τους και τα εντυπωσιακά τους χαρίσματα δικαίως τους εξασφάλισαν μια λαμπρή θέση στο μέλλον.

Ο έντονος πατριωτικός ζήλος των Ελλήνων είναι συγκρίσιμος με εκείνον των Ούγγρων. Δύναται να εκφυλισθεί σε αλαζονεία και δυσανεξία. Ενίοτε τυφλώνει την κρίση τους και τους εμπλέκει σε απερίσκεπτα εγχειρήματα, αλλά παρ΄ όλ΄ αυτά περιέχει την καλύτερη εγγύηση για την τελική επίτευξη των εθνικών στόχων τους… Το πατριωτικό τους αίσθημα, δυστυχώς, υπόκειται στην εκμετάλλευση ιδιοτελών δημαγωγών και δημοσιογράφων, που ανταγωνίζονται στην υπερβολή, των εθνικών αξιώσεων και στην κολακεία της εθνικής ματαιοδοξίας.

Σε καμία άλλη χώρα το πάθος της πολιτικής δεν είναι τόσο έντονο. Παθιασμένες πολιτικές συζητήσεις δίνουν και παίρνουν στα καφενεία. Οι εφημερίδες, που είναι εξαιρετικά πολυάριθμες και γενικώς μικρής αξίας, καταβροχθίζονται και κάθε κυβερνητικό μέτρο επικρίνεται και αποδίδεται σε ιδιοτελή συμφέροντα. Η επίδραση του Τύπου είναι τεράστια, ακόμη και τα γκαρσόνια στα καφενεία και οι υπηρεσίες στα σπίτια έχουν τη δική τους εφημερίδα και συζητούν με άνεση τα πολιτικά προβλήματα της ημέρας.

Μεγάλο μέρος της ενέργειας του έθνους ξοδεύεται σε αυτό τον διαρκή πολιτικό πυρετό, εκτρέπεται από πρακτικούς στόχους και, ούτως ειπείν, εξαερώνεται με τα λόγια. Η ανεξαρτησία της γνώμης και η κριτική τείνουν προς την απειθαρχία του δημοσίου τομέα και έχει παρατηρηθεί ότι κάθε Έλληνας στρατιώτης είναι ένας στρατηγός και κάθε ναύτης ένας ναύαρχος…

Μικρή είναι και η πειθαρχία στις τάξεις των πολιτικών κομμάτων, τα οποία δεν διατηρούν τη συνοχή τους χάρη σε κάποια ξεκάθαρη αρχή, αλλά χάρη στην προσωπική επιρροή των ηγεσιών τους. Αποστασίες είναι συχνές και κατά κανόνα κάθε βουλευτής στο κοινοβούλιο διαπραγματεύεται τους όρους με τον αρχηγό του. Εξάλλου ο ανεξάρτητος χαρακτήρας των Ελλήνων, εύκολα αποδεικνύεται, από το γεγονός, ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στη Βαλκανική χερσόνησο όπου μια κυβέρνηση δεν μπορεί να υπολογίσει ότι μπορεί να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία με επιβολή πειθαρχίας σε ψηφοφορίες. Στις πολιτικές διαμάχες, ελάχιστοι είναι οι ενδοιασμοί, αλλά επιθέσεις που αφορούν την ιδιωτική ζωή είναι σπάνιες. Η αγάπη για τον ελεύθερο διάλογο είναι σύμφυτη με το βαθιά ριζωμένο δημοκρατικό ένστικτο των Ελλήνων. Είναι στο φρόνημα ο πιο δημοκρατικός ευρωπαϊκός λαός, ούτε ίχνος λατινικού φεουδαλισμού επιζεί και αριστοκρατικές αξιώσεις γελοιοποιούνται…

Οι Έλληνες επιδεικνύουν μεγάλη πνευματική ζωντάνια. Είναι έξυπνοι, ερευνητικοί, πνευματώδεις και επινοητικοί, αλλά αβαθείς. Η παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια και η ακρίβεια δεν τους αρέσουν, η δε αποστροφή τους στη χειρωνακτική εργασία είναι περισσότερο εμφανής. Ακόμη και οι αγρότες είναι μετρίως εργατικοί. Άφθονες ευκαιρίες ξεκούρασης προσφέρουν οι εκκλησιαστικές εορτές.

Η επιθυμία για εκπαίδευση είναι έντονη ακόμη και στα χαμηλότερα στρώματα. Τα ρητορικά και λογοτεχνικά επιτεύγματα ασκούν μεγάλη έλξη στην πλειονότητα από τα επιτεύγματα στα πεδία της σύγχρονης επιστήμης. Ο αριθμός των προσώπων που επιδιώκουν τη σταδιοδρομία στα επαγγέλματα του πνεύματος είναι υπερβολικός. Σχηματίζουν ένα τμήμα της κοινωνίας που περισσεύει, ένα μορφωμένο προλεταριάτο, που προσκολλάται σε διάφορα κόμματα με την ελπίδα της κρατικής απασχόλησης και ξοδεύει την ύπαρξή του ασκόπως, περιφερόμενο στα καφενεία και στους δρόμους όταν το κόμμα τους είναι εκτός εξουσίας.

Από χαρακτήρα οι Έλληνες έχουν ζωντάνια, είναι εύχαρεις, εύλογοι, προσεκτικοί, συμπαθητικοί, πρόσχαροι με τους ξένους, φιλόξενοι, προσηνείς με τους υπηρέτες ή τους οικείους τους, ιδιαίτερα απλοί και λιτοί στη συμπεριφορά τους, φιλικοί και ενωμένοι στην οικογενειακή τους ζωή…

Τα ελαττώματα των Ελλήνων, σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να αποδοθούν στη μακροχρόνια υποταγή τους σε ξένες φυλές. Η εξυπνάδα τους συχνά εκφυλλίζεται σε πονηριά, η ευρηματικότητά τους σε ανειλικρίνεια, η λιτότητά τους σε απληστία και η επινοητικότητά τους σε απάτη. Η ανεντιμότητα δεν είναι εθνικό ελάττωμα, αλλά πολλοί που δεν θα καταδέχονταν να κλέψουν δεν θα διστάσουν να καρπωθούν παράνομα κέρδη μέσω δολιότητας και παραπλάνησης. Πράγματι, η εξαπάτηση συχνά ασκείται ανώφελα για την απλή πνευματική ικανοποίηση που παρέχει.

Στην οξύνοια των οικονομικών τους δοσοληψιών, οι Έλληνες παροιμιωδώς υπερτερούν των Εβραίων, αλλά υπολείπονται των Αρμενίων. Η αξιοσημείωτη ικανότητά τους στις επιχειρήσεις ορισμένες φορές βλάπτεται από την κοντόφθαλμη προσέγγισή τους, που τους κάνει να επιδιώκουν το άμεσο κέρδος εις βάρος του μακροπρόθεσμου. Η ματαιοδοξία και ο εγωισμός τους, που σημειώνεται, ακόμα και από τους πιο ευνοϊκά διακείμενους παρατηρητές, τους κάνει ζηλόφθονους, απαιτητικούς και ευάλωτους στην κολακεία.

Από κοινού με άλλους νοτίους ευρωπαϊκούς λαούς, οι Έλληνες είναι ιδιαίτερα ευέξαπτοι, ο εμπαθής χαρακτήρας τους εύκολα προσβάλλεται από μικρές προκλήσεις και ασήμαντες και ασήμαντες λογομαχίες συχνά καταλήγουν σε ανθρωποκτονίες. Είναι θρήσκοι, αλλά καθόλου φανατικοί, εκτός σε περιπτώσεις πολιτικο-θρησκευτικών θεμάτων, που θίγουν τις εθνικές τους επιδιώξεις.

Γενικώς, οι Έλληνες μπορούν να περιγραφούν ως ένας έξυπνος, φιλόδοξος και ευρηματικός λαός, ικανός για μεγάλες προσπάθειες και θυσίες, αλλά ελλιπής σε ορισμένα πιο στέρεα χαρακτηριστικά που οδηγούν στην εθνική μεγαλοσύνη»

Είμαι βέβαιος ότι κι εσείς θα συμφωνήσετε με τα περισσότερα σημεία της παραπάνω περιγραφής του χαρακτήρα των Ελλήνων. Ξέρετε όμως ποιο είναι το τραγικό στην ιστορία αυτή ; Το παραπάνω λήμμα προέρχεται από την έκδοση της Encyclopedia Britannica τους έτους 1910-1911, δηλαδή πριν από περισσότερα από 100 χρόνια ! Όταν διάβασα το σημείωμα νόμιζα ότι ήταν παραποιημένο και σαν άπιστος Θωμάς, μπήκα στο site της Britannica (ιδού, τι μας προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία) και πιστοποίησα ότι ήταν όντως αυτούσια μετάφραση από τις σελίδες 430-431, του 12^ου τόμου. Πέρασαν 100 χρόνια και παρά το ευρωπαϊκό λουστράρισμα που αποκτήσαμε, στην ουσία έχουμε παραμείνει ίδιοι. Ειδικά η επισήμανση για «ένα μορφωμένο προλεταριάτο, που προσκολλάται σε διάφορα κόμματα με την ελπίδα της κρατικής απασχόλησης» περιγράφει απόλυτα το πελατειακό κράτος. Ακόμα, η αναφορά σε «ιδιοτελείς δημαγωγούς και δημοσιογράφους, που ανταγωνίζονται στην υπερβολή των εθνικών αξιώσεων και στην κολακεία της εθνικής ματαιοδοξίας» νομίζει κανείς ότι φωτογραφίζει συγκεκριμένα σημερινά κόμματα και πρόσωπα. Τέλος, η περιγραφή των κομμάτων, των βουλευτών που εκβιάζουν, του Τύπου (που σήμερα περιλαμβάνει όλα τα ΜΜΕ) λες και αναφέρεται στη σημερινή κατάσταση.

Ίσως έτσι να εξηγείται η παντελής άρνησή μας σε κάθε είδους αλλαγή ή μεταρρύθμιση που είναι απαραίτητη να γίνει, διότι ενώ ουσιαστικά «ο κόσμος άλλαξε, άλλαξαν οι καιροί» (όπως λέει κι ένα παλιό τραγούδι), εμείς επιμένουμε να παραμένουμε στα ίδια και τα ίδια. Και στασιμότητα σε ένα κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται ισοδυναμεί με οπισθοδρόμηση και περιθωριοποίηση.

Πέρασαν 100 χρόνια και παρά το Ευρωπαϊκό λουστράρισμα που αποκτήσαμε, στην ουσία έχουμε παραμείνει οι ίδιοι. Και στασιμότητα σε ένα κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται, ισοδυναμεί με οπισθοδρόμηση και περιθωριοποίηση.

          ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014,  Ανδρέας Δρυμιώτης

Η Athens Voice κάηκε. Δημοκρατικό "δικαίωμα" εντελώς ανοήτων. 

Ο Φώτης Γεωργελές, με γλαφυρότητα, περιγράφει τον επίκαιρο ξεπεσμό μας.

Ακούστε τον:

Αν εξαιρέσεις τη στενοχώρια μας και τις ζημιές, οι επιθέσεις στην ATHENS VOICE ίσως έχουν και μια χρησιμότητα. Γιατί είναι αποκαλυπτικές. Ποιοι μπορεί να στοχοποιούν μια εφημερίδα πόλης η οποία, επιπλέον, ξεκινάει κάθε βδομάδα με μένα να επαναλαμβάνω μονότονα, σε όλες τις παραλλαγές, την ίδια ακριβώς φράση, «το πολιτικό σύστημα προσπαθεί να διασώσει ό,τι μπορεί από το οικονομικό μοντέλο της χρεοκοπίας φορτώνοντας την κρίση στα ασθενέστερα στρώματα»; Πάντως όχι τα θύματα της κρίσης.

Το σύστημα εξουσίας που χρεοκόπησε το 2009, είχε δείξει από την αρχή τις διαθέσεις του. Το 2010 δεν είχε συμβεί τίποτα απ’ όσα έγιναν μετά, ούτε 100δες χιλιάδες επιχειρήσεις είχαν κλείσει, ούτε 1 εκατομμύριο άνθρωποι είχαν μείνει άνεργοι. Μιλούσαμε για κάποιες μειώσεις μισθών 10%, για κατάργηση του «επιδόματος έγκαιρης προσέλευσης», για πλαφόν αυξήσεων στις συντάξεις των 2.000 ευρώ. Κι όμως οι συγκρούσεις ήταν απίστευτα βίαιες. 3 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στη Μαρφίν. Για τι πράγματα μιλούσαμε τότε; Για ένα μεγάλο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων που το παρομοίαζαν με αυτό της Ανατολικής Γερμανίας το ’89 και υπολόγιζαν τα έσοδά του στα 50 δις. Και για κλείσιμο ή συγχώνευση των εκατοντάδων ή χιλιάδων άχρηστων φορέων, υπηρεσιών, νομικών προσώπων του Δημοσίου που διόγκωναν την κρατική γραφειοκρατία και εκτίνασσαν το κόστος της στο τριπλάσιο από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πρώτος αρμόδιος ήταν ο τότε αντιπρόεδρος Πάγκαλος, μετά άλλος, μετά έγιναν μερικές συγχωνεύσεις κοροϊδία όπου υπό ένα νέο όνομα οι παλιοί φορείς διατηρούσαν τη λειτουργία τους όπως ήταν, μετά έγιναν κι άλλοι «αγώνες», μετά ξεχάστηκαν. Γλίτωσε η κρατική γραφειοκρατία, μειώθηκαν οι κοινωνικές δαπάνες. Το ταμείο για τις αποκρατικοποιήσεις άλλαξε 7 διοικήσεις, ένας ένας σήκωνε τα χέρια, ζήτημα είναι αν μαζέψαμε 1-2 δις, γιατί οι διαγωνισμοί αργούν να «ωριμάσουν», γιατί υπάρχουν αντιδράσεις, γιατί κηρύσσονται άγονοι, γιατί δεν υπάρχει ενδιαφέρον έτσι που συντάσσονται για να μην υπάρχει ενδιαφέρον, γιατί η Δικαιοσύνη τούς γυρίζει πίσω, γιατί γίνονται «αγώνες».

Αυτά δεν έγιναν 5 χρόνια. Τι έγινε; Χρωστάς άλλα 70 δις φόρους στο κράτος και τα ταμεία. Το Σύστημα ήξερε πολύ καλά γιατί έδωσε αυτές τις μάχες με τόση ένταση. Το ελληνικό κράτος έχει τεράστια ακίνητη περιουσία. Εμπορική ακίνητη περιουσία, όχι δάση και παραλίες που λέει η προπαγάνδα. Αυτή την περιουσία εμπορεύεται η κομματική και κρατική γραφειοκρατία για λογαριασμό της. Χωρίς τα έσοδα να πηγαίνουν στο δημόσιο, δηλαδή στο λαό, αλλά στις τσέπες των λειτουργών του. Κτηματολόγιο 20 χρόνια δεν μπορεί να γίνει, η Google χαρτογραφεί και τη γλάστρα που έχεις στο μπαλκόνι. Άλλα 700.000 αυθαίρετα ετοιμάζονται να νομιμοποιηθούν. Το Ταμείο στα πρώτα 80.000 εμπορικά ακίνητα που μπόρεσε να βρει, διαπίστωσε ότι τα 30.000, τα καλύτερα, τα φιλέτα, είναι καταπατημένα. Παραδόξως κανείς απ’ όσους φώναζαν «όχι στο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας» δεν συγκινήθηκε. Γιατί είναι το δικό τους ξεπούλημα. Δίνουν «αγώνες» για να μην αξιοποιηθεί τίποτα, ανακαλύπτουν σπάνιες κουτσές μπεκάτσες παντού, ηρωικά αποτρέπουν κάθε επένδυση. Και ιδιωτικοποιούν τη δημόσια περιουσία μεταξύ τους, με τους πελάτες-ψηφοφόρους τους.

Αν ανοίξεις μια οποιαδήποτε εφημερίδα στις οικονομικές σελίδες, θα δεις ότι οι 3-4 μεγαλύτερες κρατικές επιχειρήσεις έχουν αξία μεγαλύτερη από τις υπόλοιπες 200 του χρηματιστηρίου. Τα κόμματα τις διοικούν με διευθύνοντες συμβούλους και προέδρους τους πρώην βουλευτές τους, Δ.Σ. διορίζονται τα στελέχη τους, οι συνδικαλιστές, δηλαδή πάλι τα κόμματα, παίρνουν μέρισμα ως μέτοχοι με μορφή ενίσχυσης από τον εργοδότη-κράτος και οι κομματικοί στρατοί διορίζονται ως υπάλληλοι έτσι ώστε μια ελληνική κρατική επιχείρηση να έχει 4πλάσιο προσωπικό από μια αντίστοιχη ισπανική ή πορτογαλική. Το θέμα δεν είναι μόνο ότι χρεοκοπούν και με τους φόρους τούς πληρώνει ο ελληνικός λαός. Είναι ότι και καμία επένδυση δεν μπορεί να γίνει σ’ αυτό το περιβάλλον. Ενέργεια, πετρέλαια, φυσικό αέριο, ναυπηγεία, μέσα ενημέρωσης, μεταφορές, λιμάνια, αεροδρόμια, χημικές βιομηχανίες, μεταλλευτικές, επικοινωνίες, τρόφιμα, ξενοδοχεία, πού να επενδύσει κανείς στα σουβλατζίδικα; Σ’ αυτό το περιβάλλον, οι μόνοι που μπορούν να κάνουν παιχνίδι είναι μερικές δεκάδες ολιγάρχες που συναλλάσσονται και διαπλέκονται με την κομματική εξουσία, προμηθευτές του δημοσίου στην ουσία, οι μισοί μέσα ή προσωρινά έξω από τον Κορυδαλλό, αλλά βεβαίως με άφθονα μέσα ενημέρωσης ανενόχλητοι στην κατοχή τους. Οι πιο χρεοκοπημένοι απ’ αυτούς δίνουν μάχες για το Κόμμα της Δραχμής, οι υπόλοιποι, εχθρικοί σε κάθε ανταγωνισμό και επιχειρηματικότητα, αγκαλιάζουν τον Σύριζα τελευταία, γιατί αυτός υπόσχεται ακόμα μεγαλύτερο κράτος-τροφοδότη.

Πού ξέρεις, μπορεί οι φαρμακευτικές δαπάνες να ξαναγίνουν σαν της Αγγλίας των 65 εκατομμυρίων, όπως το 2009.

Το πρόβλημα, αν σταμάταγε εδώ, καλά θα ήταν. Όμως αυτό το θαυμάσιο σύστημα της μεταπολίτευσης, που το βρίζουν τώρα «χούντα που δεν τελείωσε το ’73» οι θαυμαστές της Δημοκρατίας του Σαλό και της Βορείου Κορέας, ήταν στ’ αλήθεια πολύ δημοκρατικό. Τα δανεικά δεν τα ’φαγε μόνο του. Εξασφάλισε την κοινωνική πλειοψηφία μοιράζοντας προνόμια και προσόδους σε πολλές επαγγελματικές ομάδες. Φοροαπαλλαγές, έκλεινε τα μάτια στη φοροδιαφυγή, διόριζε 100δες χιλιάδες σε μη παραγωγικές θέσεις, μοίραζε συντάξεις με 15 χρόνια ένσημα, αναπηρικά επιδόματα σε υγιείς, εξασφάλιζε για κάποιους κρατικά οριζόμενο κέδρος 35%, απέκλειε άλλους από τη δουλειά για να μην υπάρχει ανταγωνισμός, έβαζε 500 φόρους υπέρ τρίτων, έκανε προσλήψεις παράτυπες ή με πλαστά πτυχία και ούτω καθ’ εξής. 30 χρόνια, 500 δις. Δανεικά, πακέτα Ντελόρ, ΚΠΣ, ΕΣΠΑ. Μια χαρά.

Κρατικοδίαιτος καπιταλισμός, πελατειακό κράτος, παρασιτισμός, η εποποιία του ελληνικού ληστρικού μικροκαπιταλισμού. Βασισμένη μόνο στα δανεικά. Χωρίς τα δανεικά χρεοκοπεί σε μια μέρα. Αν κοιτάξεις πίσω αυτά τα 5 χρόνια, θα δεις ότι όλοι οι αγώνες είναι για να διατηρηθούν οι δομές αυτού του καθεστώτος. Η προπαγάνδα τους λέει ότι οι «αγώνες» είναι καλό πράγμα. Οι απεργίες, οι διαδηλώσεις, οι συγκρούσεις, είναι καλό πράγμα. Έτσι, από μόνο του. Δεν είναι. Οι «αγώνες» για τη διατήρηση του παρασιτισμού είναι αντιδραστικοί, είναι αγώνες για τη διατήρηση ενός άδικου, αντιπαραγωγικού και εντέλει χρεοκοπημένου μοντέλου. Για κάθε αγώνα ή «αγώνα», η πρώτη ερώτηση πάντα είναι υπέρ ποίου. Ποιος πληρώνει με τα λουκέτα και την ανεργία αυτό που υπερασπίζεσαι εσύ;

Πριν λίγες μέρες κάποιοι έκαψαν την ATHENS VOICE για το άνοιγμα των μαγαζιών τις Κυριακές. Μα δεν χρειάζεται να είσαι αναρχικός τρομοκράτης για να το λες αυτό. Τα ίδια λένε και οι σεβάσμιοι μητροπολίτες μας, τα ίδια λένε και τα νεοδημοκρατικά προεδρεία των εμπορικών επιμελητηρίων της χώρας. Οι επίσης δεξιοί πρόεδροι των ταξιτζήδων, των γιατρών, των φαρμακοποιών, μιλάνε όπως το ΚΚΕ. Καταγγέλλουν το «ξένο κεφάλαιο» που θα φέρει εγγλέζικα ταξί και ισραηλινά φαρμακεία στις πόλεις μας. Οι συνδικαλιστές του Πασόκ είναι ήδη Σύριζα και ο Σύριζα υποστηρίζει τις προσλήψεις του Παυλόπουλου. Σ’ αυτή τη χώρα η Χρυσή Αυγή ζητάει την «εθνικοποίηση της ΔΕΗ» και ο Σύριζα δίνει μάχες για τη «διάσωση της Πολεμικής Βιομηχανίας». Και τα «παιδιά» φωνάζουν Δεν-Θα-Περάσει. Είναι δυνατόν οι νέοι να κληρονομούν ένα χρεοκοπημένο, άθλιο καθεστώς και να φωνάζουν «δεν θα περάσει»; Όχι να περάσει, να τα πάρει και να τα σηκώσει όλα, θα ’πρεπε να λένε. Αλλά δεν είναι νέοι, δεν είναι μαθητές, δεν είναι φοιτητές. Μέλη κομματικών νεολαιών είναι. Μια κοινωνία ολόκληρη δεν θέλει να «περάσει» τίποτα. Ω, τι θαυμάσια κοινωνική συναίνεση, τι υπέροχη εθνική ομοψυχία.

«Και δε μου λες, ρε πατέρα, όλοι αριστεροί είναι σ’ αυτό τον τόπο;» (Μ. Μοδινός, Τελευταία έξοδος Στυμφαλία, Εστία). Τίποτα δεν είναι. Ούτε αριστεροί, ούτε δεξιοί, ούτε σοσιαλιστές, ούτε αναρχικοί, ούτε πατριώτες, ούτε χριστιανοί, τίποτα δεν είναι οι έρημοι, υπερασπίζονται το μόνο σύστημα που ξέρουν, είναι οι εκπρόσωποι του κρατικοδίαιτου καπιταλισμού και απλώς υιοθετούν την πιο κοντινή ρητορική της ιστορίας, αυτή του κρατικού καπιταλισμού των χρεοκοπημένων σοβιετικών καθεστώτων. Όπως εκείνοι, την ώρα που οι υπήκοοί τους έκαναν ουρές για μια κουταλιά καφέ, αυτοί κατηγορούσαν το δυτικό καπιταλισμό, έτσι και οι δικοί μας είναι «αντισυστημικοί» που κατηγορούν το σύστημα των «άλλων», της Ευρώπης, όχι το δικό τους.

Η επανάσταση των βολεμένων δεν έχει τύχη. Αν αυτό το σύστημα το ξεχασμένο στο 1970 ήταν ήδη παρωχημένο, τώρα με την τροπή που πήρε ο κόσμος με τη Νέα Οικονομία, είναι προϊστορικό. Το ελληνικό σύστημα εξουσίας δεν δείχνει να το αντιλαμβάνεται, αλλάζει κομματικές ταμπέλες και προσπαθεί να επιβιώσει με ψέματα. Όσο δυσκολεύεται, ακριβώς επειδή στριμώχνεται, γίνεται και πιο βίαιο και επικίνδυνο. Θα έπρεπε να είχε ήδη αντιληφθεί τις καταστάσεις και να προσπαθούσε για τη δική του ελληνική περεστρόικα. Δεν το κάνει, προτιμά τον τρόπο του ζεύγους Τσαουσέσκου. Ελπίζω να θυμούνται πώς τελείωσε εκείνη η ιστορία.